आमच्या घरचा गणपती आणि देवळातील गणेशोत्सव

गणपती बाप्पा सर्वांचा लाडका. गणेश चतुर्थी जवळ आली की  सगळीकडे आनंदोत्सव. कुंदापूरमधे सार्वजनिक गणेशोत्सव खूप कमी. मोजक्याच लोकांच्या घरी एक दिवस, पाच दिवस आणि अनंत चतुर्दशीपर्यंत म्हणजे अकरा दिवसांचे गणपती, ते पण खूप कमी.

आमच्या वेंकटरमण देवस्थानात पाच दिवस गणपती उत्सव साजरा केला जातो. पाच दिवस निर-निराळे कार्यक्रम.. खूप मजा यायची. पहिला दिवस सोडला की बाकी चारही दिवस देवळात. देऊळ छानपैकी सजवायचे. देवळाच्या दारावर दोन केळीची झाडं. आंब्याच्या पानांचे तोरण त्याला मधे झेंडूची फुलं. रंगीत दिव्यांचे तोरण. वेगवेगळ्या फुलांच्या माळा. गणपती बाप्पासाठी वेगळी जागा असायची. तिकडे सुद्धा सुंदर सजावट बाप्पाच्या मागे फिरणारे चक्र, निरनिराळ्या रंगाच्या दिव्यांची आकर्षक आरास असायची. सगळं मंगलमय वातावरण. सकाळी अांघोळ करून गेलो की दुपारी जेवण करून घरी. मग दुपारी निघालो की संध्याकाळचा कार्यक्रम मग रात्रीचं जेवण करून घरी. दिवसभर लाऊड स्पीकरवर मराठी आणि काही कन्नड गाणी. "अमृताहूनी गोड नाम तुझे देवा", "केशवाऽ माधवाऽ", "सुखकर्ता दुःख हर्ता" अशी बरीचशी गाणी लागायची. दुपारची पूजा, मग जेवण. संध्याकाळच्या कार्यक्रमात नाटक, प्रवचन, हिंदी आणि कन्नड गाण्यांचा ऑर्केस्ट्रा "बॉम्बे आठा" म्हणजे पपेट शो, वगैरे. चार दिवस कसे निघून जायचे हे कळत नसायचं.

आमच्या घराचा गणपती

आमच्याकडे गणपती फक्त मोठ्या भावाकडे असतो. माझ्या वडिलांचे मोठे भाऊ- काकांकडे आमचा गणपती असतो. बाकी सर्वांकडे फक्त गौरी पूजन असतं. गणपतीच्या आदल्या दिवशी किंवा त्याच दिवशी कमीत कमी अकरा नारळ साेलून शेंडी काढून त्याला दोन डोळे, काजळ चंदन व हळद लावून छान पैकी सजवतात. गणपतीच्या आदल्या दिवशी किंवा त्याच दिवशी सकाळी सर्व नारळ टोपलीत ठेवून त्यावर पणतीचा दिवा लावून पूजा करतात.

काकांकडचा गणपती

गणेश चतुर्थीच्या एक महिना आधी गणपतीची मूर्ती करायला सुरुवात व्हायची. आम्ही शाळेत जात होतो त्याच रस्त्यावर तो कारखाना होता. कुंदापूरचे बरेचसे गणपती तिकडेच तयार होत होते. गणपतीसाठी ते वेगळी माती वापरायचे. ती माती थोडी चिकट असायची. मूर्ती बनवत असतांना तीन चार वेळा आम्ही ते बघायला जायचो. मजा वाटायची. ते मूर्ती बनवणारे मला बजावून सांगायचे कुठेही हात लावू नकोस नाहीतर तुला आत येऊ देणार नाही. मी त्यांचा ब्रश घ्यायचो, मातीला हात लावायचो. त्यामुळे ते मला ओरडायचे. गणेशोत्सवाच्या दोन तीन दिवस आधी मूर्ती तयार असायची. गणेश चतुर्थीच्या दिवशी लवकर उठायचो. आठ वाजता तयार होऊन काकांच्या घरी गेल्यावर लगेच नाश्ता असायचा. साडेआठच्या दरम्यान आम्ही गणपती बाप्पाला आणायला जायचो. काका किंवा काकांच्या मोठ्या मुलाच्या हातात गणपतीबाप्पा असायचे. आम्ही काही मुलं, बँडबाजासकट बाप्पाला घरी घेऊन यायचो. येताना दिसलेले सर्व गणपतीबाप्पा मोजायचो. कोण जास्त गणपती पाहतो याची स्पर्धा असायची. घरी आलो की स्थापनेची पूजा भटजींच्या हस्ते असायची. काकांकडे त्यांचा स्वतःच ट्रक होता. किराण्याचं दुकान होतं. खूप पैसे होते. घर मोठं होतं. कुंदापूरच्या मुख्य रस्त्याच्या बाजूला घर. मोठा लांबलचक हॉल, देवघराच्या बाजूला आजीची खोली, आत मोठं स्वयंपाक घर. याच्या व्यतिरिक्त तीन खोल्या होत्या. बाहेर एक छोटंसं अंगण, चार नारळाची झाडं, आंब्याची दोन झाडं, एक फणसाचं झाड आणि विहीर. मोठं कुटुंब. बारा लोकं राहत होती. स्वयंपाकघरात सर्व आपापल्या कामात व्यस्त असायचे. काका वेळेच्या बाबतीत एकदम कडक होते. त्यांना शुगर (मधुमेह) होती. जेवण वेळेवर लागायचं. गणपतीबाप्पाच्या  पूजेसाठी कित्येक वर्षांपासून एकच भटजी यायचे. त्यांचं नाव 'गणपती नागा भट'. आमच्या घराण्याचे भटजी होते ते. बरोबर साडेअकरापर्यंत यायचे. तो पर्यंत आम्ही मुलं लपाछपी खेळायचो. बाहेर रस्त्यावरुन जाणारे गणपतीबाप्पा मोजायचो. काकांकडे रेडिओ होता. त्यावर गाणी लावायचो. हे सर्व काका येईपर्यंत चालायचं. एकदा का काका आले की सर्व गप्प. अगदी मी पण! ते दिसले की माझी पण मान खाली असायची त्यांना खूप घाबरायचो. साडेअकराला भटजी आले की पूजेला सुरुवात. ते सोवळं नेसायचे. बाप्पासमोर "नैवैद्य" एकवीस पक्वान्न ठेवायचे. कोणालाही बाप्पाजवळ जायला परवानगी नसायची. शंख, घंटानादासह आरती व्हायची. खूप प्रसन्न वातावरण असायचं. साडेबारापर्यंत पूजा अाटपायची. नंतर जेवणाची तयारी. केळीच्या पानावर जेवण वाढायचे. घरातल्या सर्व बायका वाढायला असायच्या. आधी सर्व लहान मुलं आणि आमच्याबरोबर काका. त्यांच्यामुळे कोणाचा आवाज नसायचा सर्व गपचूप जेवायचे. भात, सुकी भाजी, डाळ रस्सम, पापड, मोदक, खीर पायसम. वर्षातून एकदाच असं जेवण मिळायचं. काका नेहमी म्हणायचे कमी घ्या पण पानावर सोडू नका. जेवणं झाली की सर्व अाराम करायचे. आम्ही मुलं खेळत बसायचो. संध्याकाळी मोठी मंडळी भजन म्हणायचे. आम्हीपण त्यांना सात द्यायचो. आठ वाजता परत भटजी यायचे.. बाप्पाची पूजा करायचे.. साडेआठ वाजता आरती. मग जेवण उरकायचो. त्यानंतर रात्री नऊ वाजता गणपतीबाप्पाचं विसर्जन. काकांच्या वाड्यात मागे विहीर आहे त्यात बाप्पाचं विसर्जन असायचं. "गणपती बाप्पा मोरया" म्हणत विसर्जन करताना सर्वांच्या डोळ्यात पाणी यायचं. दिवस कसा गेला कळायचं नाही. फक्त बारा तास सकाळी नऊ ते रात्री नऊ. परत पुढच्या वर्षाची वाट बघायचो.