पै फ्रेंड्स लायब्ररीच्या वर्षासहली व त्यांच्या पुर्व तयारीसाठी केलेले प्रयत्न...

'हम तो बस युँ ही चलते गये और काँरवा अपने आप बनता गया' हे वाक्य लोकांना आपल्या पाठी यायला भाग पाडणार्‍या अलौकिक, प्रतिभाशाली व सामर्थ्यवान लोकांसाठी असावे असा माझा काही काळ गैरसमज होता. परंतु सामुहिक पातळीवर सुद्धा त्या वाक्याचा अनुभव येऊ शकतो. 'केल्याने होत आहे रे, आधी केलेची पाहिजे' या विचारानुसार चालत व बदलत गेल्यावर मला सुद्धा इतरांबरोबर काँरवा आपोआप बनत गेल्याचा अनुभव आला. माझे काही मित्र आणि वाचनालयाचे कर्मचारी यांनी सन १९९७च्या जून महिन्यात पावसाळी सहल (पिकनिक) काढण्याचा प्रस्ताव  माझ्यासमोर ठेवला. माझा मित्र विनायक हा नियमितपणे त्याच्या मित्रांसोबत कुठेना कुठे पावसाळी सहलीला जात असे. उपनगरीय रेल्वेने प्रवास करून सहज परत येता येईल अश्या डोंबिवली जवळील एखाद्या सहलीसाठी सोयीस्कर असलेल्या स्थळांबद्दल मी विनायककडे चौकशी केली. त्यांनी भिवपुरी येथिल धबधब्याचे स्थळ सुचवले. भिवपुरी हे डोंबिवलीपासून रेल्वेने एक तासाच्या अंतरावर होते. त्या काळात वाचनालय फक्त सोमवारी अर्धा दिवस बंद असायचे. जून महिन्यातील शेवटच्या सोमवारी वर्षासहलीला जायचे ठरले. सोमवारी वाचनालय पुर्ण दिवस बंद रहाणार असल्याचे दहा दिवस आधीपासूनच सर्व सभासदांना कळविण्यास सुरुवात केलेली होती. मी, अजय, मामा, तृप्ती, शुभांगी आणि वाचनालयात येणारे माझे सहा मित्र असे सर्वजण सोमवारी सकाळी वर्षासहलीला निघालो. उपनगरीय रेल्वेने एका तासात भिवपुरीला पोहचलो. गंमत म्हणजे वर्षासहल होती परंतु अजूनपर्यंत पावसाचा पत्ताच नव्हता. त्यावर्षी पावसाळ्याला उशीरा सुरुवात झाली होती. आम्ही सर्व धबधब्यापाशी पोहचेपर्यंत पाऊस नव्हता. परंतु जेव्हा आम्ही धबधब्याजवळ पोहचलो तेव्हा तिथे पाऊस पडायला सुरुवात झाली. सर्वांनी पावसाचा मनसोक्त आनंद लुटला. आम्ही सर्वजण वर्षासहलीच्या आनंदात भिजतच संध्याकाळी डोंबिवलीला परत आलो. सन १९९७च्या जून महिन्यातील ही पावसाळी सहल पै फ्रेंड्स लायब्ररीची पहिली वर्षासहल ठरली...

आम्ही वर्षासहलीचा आनंद लुटून आल्याचे वाचनालयात नेहमी येणाऱ्या सभासदांना समजले. या पुढे वर्षासहल आयोजित केली तर आम्ही सुद्धा येणार असा त्या सर्व सभासदांनी आग्रह धरला. मी सर्वांना वर्षासहलीला घेऊन जायचे कबुलीवजा आश्वासन दिले. त्यानंतर दरवर्षी जून महिन्यात सर्व कर्मचारी व काही निवडक सभासद असे सर्व मिळून पावसाळी सहल आयोजित केली जाऊ लागली. पुढील काळात तर असं होऊ लागले की जून महिना आला की सभासदच यंदाची वर्षासहल कधी व कुठे आहे याची चौकशी करू लागत. सहलीचे स्थळ व दिनांक ठरल्यावर मग सर्व सभासदांना समजण्यासाठी आम्ही वाचनालयाच्या बाहेर त्याची माहिती देणारा फलक लावायला सुरुवात केली. काही सभासदांना सोमवारी सहलीला येणे जमत नसे त्यामुळे सोमवारच्या ऐवजी जूनचा शेवटचा रविवार पुढील काळातील वर्षासहलींसाठी निश्चित केला जाऊ लागला. रविवार ठरवल्याने सहलीला येणाऱ्या सभासदांची संख्या दरवर्षी वाढायला सुरुवात झाली.

सन २००२ चा जून महिना होता. दरवर्षी प्रमाणे पावसाळी सहलीची तयारी करायची होती. सहलीचे स्थळ व दिनांक ठरवायचे बाकी होते. सहलीचे स्थळ नेहमी अनुभवी विनायक रावच सुचवायचे. त्यांनी या वर्षी कर्जतला कोंडाणा लेणी येथे जायचे सुचवले. ''तिथे पुरातन बौद्ध लेण्या असून धबधबा सुद्धा आहे. थोडसं डोंगरावर सुद्धा चढावे लागेल", असंही विनायक यांनी सांगितले. मला त्या स्थळाबाबत काहीच माहिती नव्हती. मी सर्वसाधारणतः विनायकने ठरवलेले सहलीचे स्थळ मान्य करायचो. या वर्षीचे ठिकाण थोडे वेगळे होते. एक तास डोंगर चढायचा होता. सहलीला येणाऱ्या सर्वांची खाण्यापिण्याची सोय करावी लागणार होती. सहलीला अंदाजे खर्च किती येईल याचा सुद्धा हिशोब करायचा होता. सहलीला नेहमी येणाऱ्या काही लोकांशी चर्चा करून व लोकमताचा अंदाज घेऊन कोंडाणा लेणीला जायचे निश्चित केले. जून महिन्याचा चौथा रविवार म्हणजे २३ जून हा दिवस ठरला. त्याची माहिती देणारा फलक जून महिन्याच्या पहिल्याच आठवड्यात वाचनालयाच्या बाहेर लावण्यात आला. रेल्वेतून जाणं-येणं, सकाळचा चहा, नाष्टा, दुपारचे जेवण, संध्याकाळी चहा, बिस्किटे इत्यादी सर्व मिळून अंदाजे प्रत्येकी रुपये ३००/- एवढा खर्च गृहीत धरला होता. प्रत्येकी रूपये ३००/- खर्च येणार असल्याचे सर्वांना कळवले. जून महिन्याच्या दुसऱ्या आठवड्यात जवळपास तीस लोकांनी सहलीसाठी आपली नावे नोंदवली. आता विनायक आणि मला पुढची तयारी करावी लागणार होती. त्यासाठी विनायकला वाचनालयात बोलावून घेतले. त्याला तीस लोकं सहलीला येणार असल्याचे सांगितले. त्याला एवढे लोकं येतील अशी अपेक्षा नव्हती. कोंडाणा लेणी डोंगरावर असल्याने सहलीला येणाऱ्यांपैकी किती लोकांना डोंगर चढणे शक्य होणार आहे याबाबत विनायक साशंक होता. प्रत्येकाकडून सहलीसाठी रूपये ३००/- घ्यायचे ठरले असल्याचे सुद्धा त्याला सांगितले. तेवढ्याच पैशात सर्व खर्च बसवायचा होता. सर्वांसाठी डोंबिवलीहुन नाष्टा, जेवण घेऊन जाणे कठीण होते. सहलीच्या अगोदरच्या रविवारी म्हणजे दिनांक १७ जून रोजी कोंडाणा लेणीच्या पायथ्याशी असलेल्या कोंडीवडे गावात जाऊन सर्वांसाठी खाण्यापिण्याची सोय करायची कल्पना विनायकने मांडली. माझ्या ठाणे कार्यालयाला रविवारी सुट्टी असल्याने मी आणि विनायक रविवारी १७ तारखेला पहाटे कर्जतला निघालो. मग कर्जत रेल्वे स्थानकावरून रिक्षेने कोंडीवडे गावाकडे प्रयाण केले. आम्हाला दोन वेळा रिक्षा बदलावी लागली. कोंडीवडे गावाजवळ पोहचताच विनायकने, ज्या डोंगरावर सर्वांना चढावे लागणार आहे, तो दाखवला. 'दुरून डोंगर साजरे' या म्हणीप्रमाणे लांबून डोंगर छान दिसत होता. पावसाळ्याला अजून सुरुवात झाली नव्हती. मध्यंतरी एक दोन दिवस थेंब थेंब पाऊस पडून गेला असल्याचे तिथे गेल्यावर कळले. कोंडीवडे गावातील एक छोटेसे उपहारगृह (हॉटेल) विनायकने त्याच्या ओळखीने गाठले. 

ते कौलारू उपाहारगृह खूप जुनं असल्याचे दिसत होते. उपहारगृहाच्या समोर अवतीभवती तीस लोकं आरामात बसून जेवू शकतील एवढी जागा उपलब्ध होती. लेणी पहायला जाणार्‍यां पैकी काही पर्यटक याच उपहारगृहाला जेवणाची सोय करायला सांगायचे. सकाळी चहा, कांदा पोहे, दुपारी तांदळाची भाकरी, भाजी, डाळ, भात व संध्याकाळी चहा, बिस्किटे अश्या पद्धतीने तीस लोकांच्या खाण्यापिण्याची व्यवस्था त्यांना करायला सांगितली. पुढच्या रविवारी सकाळी नऊच्या दरम्यान आम्ही तिथे पोहचत असल्याचे त्या उपहारगृहाच्या मालकाला आम्ही सांगितले. त्याने जेवण व नाष्ट्याचे प्रत्येकी रुपये २००/- खर्च सांगितल्यावर मी जवळ असलेले तीन हजार रुपये त्यांना आगाऊ रक्कम म्हणून दिली व पुढच्या रविवारी २३ जूनला आम्ही येत असल्याचे परत एकदा सांगितले. त्यांनी आम्हाला त्यांचा दूरध्वनी क्रमांक असलेले ओळखपत्र (कार्ड) देऊन "तुम्ही निश्चिंत रहा. आम्ही चांगली सोय करू", असं अश्वासन दिले. नंतर मी आणि विनायक डोंबिवलीला यायला निघालो. सहलीच्यावेळी पाऊस आला तर खूपच मजा येईल असा विचार करत आम्ही दोघे डोंबिवलीला पोहचलो.

वर्षासहलीला जायच्या आधी सर्वांची एकत्र बैठक घेणे गरजेचे होते. किती वाजता निघायचे? कुठे जमायचे?येताना काय काय बरोबर घेऊन यायचे? इत्यादी गोष्टींची सविस्तर माहिती देण्यासाठी आम्ही सर्वजण शुक्रवारी २१ जूनला फ्रेंड्स लायब्ररीत एकत्र जमलो. विनायकने सर्वांना सहलीच्या जागेची थोडीफार कल्पना दिली. सकाळी सात वाजता डोंबिवली रेल्वे स्थानकावर जमायचे ठरले. औषध, गोळ्या, पाण्याची बाटली अश्या काही वस्तू येताना बरोबर आणण्याबाबत सर्वांना सूचित केले गेले. नंतर कोंडीवडे गावातल्या त्या उपहारगृहाच्या मालकाला दूरध्वनी करून आम्ही सकाळी नऊच्या सुमारास पोहचत असल्याची परत एकदा आठवण करून दिली.

रविवारी सकाळी कर्जत लोकल पकडायची होती. अजून शनिवारचा दिवस हातात होता. शनिवारी ठाण्याच्या कार्यालयामधून लवकर घरी आलो. संध्याकाळी वाचनालयात जाऊन सहलीच्या पुर्व तयारीला लागलो. प्रत्येक सहलीला मनोरंजन म्हणून खेळले जाणार्‍या खेळांचे सूत्रसंचालन फक्त माझ्याकडेच असल्याने मी नेहमी नवीन नवीन खेळांचे शोध लावायचो. सहलीला आलेल्या सर्वांना किमान एकतरी बक्षीस मिळेल अश्या पद्धतीने खेळांचे आयोजन करायचो. पार्ले बिस्कीट, मॅगी, साबणाची वडी, पेन, पुस्तकं, अगरबत्ती अश्या काही वस्तू बक्षिस म्हणून द्यायचो. या सर्व वस्तू अगोदरच खरेदी करून त्यांना छानपैकी पारितोषिक पत्रात (गिफ्ट पेपरमध्ये) गुंडाळून तयार ठेवत असे. मग नंतर बरोबर घेऊन जायच्या सर्व वस्तूंची यादी तयार केली. त्या शनीवारी सर्व कामे आटोपून घरी परत जाताना रात्रीचे अकरा वाजले होते. आम्ही सर्वांनी मिळून सहलीची जी काही पुर्व तयारी केली होती त्याबाबत मला खूप समाधान वाटत होते. 'केल्याने होत आहे रे, आधी केलेची पाहिजे' याचा अनुभव सहलीच्या पुर्व तयारीच्या आयोजनाच्या वेळी घेत होतो. वर्षासहलीच्या आयोजनामध्ये दरवर्षी वेळोवेळी केलेल्या बदलामुळे यंदा काँरवा तीस जणांचा झाला होता. आता उद्या सहलीला जायचे आहे तेव्हा उद्याचा दिवस कसा जाईल याचाच विचार करत मग झोपी गेलो....

पै फ्रेंड्स लायब्ररीचे अजून एक बिनीचे शिलेदार - श्री. शेखर गोडबोले...

'यश हे यशासारखे नसते' हे वाक्य बहुआयामी असून त्यावर लिहावे तेवढे थोडेच आहे. व्यवसायिक यश हे कधी कधी आपण कल्पना केलेल्या यशापेक्षा सुद्धा अधिक चांगले असू शकते. परंतु अलभ्य लाभासारखे वाट्याला आलेले हे अकल्पित व्यवसायिक यश केवळ आपले एकट्याचे नसून त्यात आपले विश्वासू, कर्तव्यनिष्ठ व प्रामाणिक असलेले कर्मचारी यांचा सुद्धा सिंहाचा वाटा आहे याची मला नेहमी जाणीव असायची. फ्रेंड्स लायब्ररीची पहिली शाखा उघडल्यावर लोकं खूप कौतुक करायला लागले. डोंबिवलीच्या औद्योगिक विभागातील वाचकांना वाचनालयाची ती शाखा खूपच सोयीस्कर झाली होती. या दरम्यान मी जपान लाईफ कंपनीच्या ठाणे कार्यालयातील कामकाजात व्यस्त होतो. सौ. रचना नाईक औद्योगिक विभागातील नविन शाखेची सूत्रे सांभाळत होत्या त्यामुळे मला त्या शाखेकडे जास्त लक्ष द्यावे लागत नव्हते. इकडे टिळकनगरमध्ये असलेल्या वाचनालयातील सभासदांची संख्या सुद्धा वाढत होती. श्री. अजय व श्री. सुनील वडके उर्फ मामा टिळकनगर वाचनालय उत्तम प्रकारे सांभाळत होते. मामांना रोज मासिकं आणायला मुंबईला जावे लागायचे. मामा मुंबईला खरेदीला गेले की वाचनालयात श्री. अजय हे एकटे असायचे. त्यांच्या बरोबर एक मुलगी कामाला होती, परंतु तीने नोकरी सोडली होती. तिच्या रिकाम्या जागेवर दुसर्‍या व्यक्तीला नेमणे आवश्यक होते. काही मित्र व ओळखीच्या लोकांना मी त्या रिक्त जागेबाबत सांगून सुद्धा ठेवले होते.

जपान लाईफ कंपनीच्या ठाणे  कार्यालयामध्ये व्यवसाय व स्लीपिंग सिस्टीमच्या चर्चासत्रासाठी आतापर्यंत मी बर्‍याच नातेवाईक व मित्रांना घेऊन गेलो होतो. केवळ माझ्यावरील विश्वासापोटी त्यातील काही जण माझ्या गटामध्ये (टीममध्ये) सभासद (जॉईन) बनून सहभागी झाले होते. एकदा श्री. सचिन गोडबोले नावाच्या माझ्या एका मित्राला मी ठाणे कार्यालयात चर्चासत्राचा अनुभव मिळावा म्हणून घेऊन गेलो. सचिन आणि मी डोंबिवलीतल्या पेंढरकर  कॉलेजमध्ये एकत्र शिकायला होतो. तो अभ्यासात खूप हुशार होता. सचिनने चर्चासत्राचा सर्व कार्यक्रम लक्षपूर्वक ऐकला. त्याला कंपनीचे स्लीपिंग सिस्टीम हे उत्पादन (प्रॉडक्ट) पसंत पडले होते. परंतु त्याला पैशांची अडचण जाणवत होती. चर्चासत्र संपल्यावर आम्ही दोघे एकत्र डोंबिवलीला यायला निघालो. रेल्वे गाडीतून येत असताना सचिनने त्याचा मोठा भाऊ सध्या कामाच्या शोधात असल्याचे मला सांगितले. त्यांची कंपनी बंद पडल्याने ते घरीच आहेत असं त्याने सांगितले. मला सुद्धा वाचनालयासाठी एका माणसाची गरज होती. मी सचिनला नंतर कळवतो असे सांगितले. आम्ही गप्पा मारता मारता डोंबिवलीला गाडीतून उतरलो. त्याने भावाच्या नोकरीबाबात मला जे सांगितले होते ते मी नंतर विसरून गेलो.

काही दिवसांनी मी वाचनालयात असताना सचिनने मला पाहिले. 'मी भावाला आत्ताच घेऊन येतो. आपण समोरासमोर बसून बोलू या' असं सचिन म्हणाला. मी होकार दिला. थोड्याच वेळात दोघे एकत्र वाचनालयात आले. समोरासमोर बसून बोलायचे ठरले होते. परंतु वाचनालयात बसायला जागाच नव्हती. उभे राहूनच आमचे बोलणे झाले. पुस्तकं क्रमवारीत लावणे, पुस्तकांची साफसफाई करणे, पुस्तकं बदलायला आलेल्या सभासदांना त्यांच्या मागणीनुसार पुस्तकं शोधून देणे इत्यादी सर्व कामे करावी लागणार असल्याचे मी त्यांना सांगितले. सकाळी साडेसात ते दुपारी एक आणि संध्याकाळी साडेचार ते नऊच्या दरम्यान वाचनालय सुरू असते. सोमवारी फक्त सकाळी सुट्टी असल्याचेही सांगितले. मी जास्त पगार देऊ शकत नसलो तरी सुद्धा पगाराचा आकडा सांगून, विचार करून काही दिवसात कळविण्याचे त्यांना सांगितले.

तेव्हा वाचनालयात जागा खूप कमी होती. विविध विषयांवरील जवळपास पंधरा हजार पुस्तकांनी जागा व्यापली होती. बसण्यासाठी फक्त दोन टेबल-खुर्च्या होत्या. तिसरी व्यक्ती कोणी आली तर तीला उभे राहण्याशिवाय गत्यंतर नव्हते. सकाळी दहा ते साडेबारा आणि संध्याकाळी सहा ते साडेआठ या कालावधीत वाचनालयात सभासदांची वर्दळ असायची. आलेल्या वर्गणीची पावती बनविणे, पैसे घेणे, पुस्तकांची नोंद करणे या कामांसाठी एक माणूस टेबलावर तत्पर असावा लागायचा, तर आलेली पुस्तकं जागेवर लावणे, सभासदांना पुस्तकं शोधून देणे यासाठी एक माणूस हवाच होता. सचिनचे मोठे भाऊ वाचनालयातील नोकरीसाठी रूजु झाले तर ते मला हवेच होते. फक्त त्यांना मी जास्त पगार देऊ शकत नव्हतो व तसे मी अगोदरच सचिनला कळवले होते.

श्री. शेखर गोडबोले हे टिळकनगर शाळेनजीकच्या मातृश्रद्धा इमारतीत चौथ्या मजल्यावर रहायचे. ते ठाण्याच्या एका खाजगी कंपनीत कामाला होते. परंतु काही कारणास्तव कंपनी बंद पडल्याने आता ते घरीच होते. त्यांचे वडील भारतीय लष्कराची सेवा करून निवृत्त झाले होते. आई चिन्मय मिशन संस्थेमध्ये कार्यकर्त्या म्हणून सक्रीय होत्या. त्यांच्या पत्नी कस्तुरी प्लाझा येथे एका वकिलांकडे कामाला होत्या. त्या मराठी टंकलेखनामध्ये (टायपिंगमध्ये) माहिर होत्या. श्री. शेखर गोडबोले यांना सचिन व शैलेश असे दोघे भाऊ होते. दोघेही मोठ्या कंपनीत कामाला होते. आर्थिक परिस्थिती चांगली असल्याने त्यांना जास्त पगाराची अपेक्षा नव्हती.

श्री. शेखर गोडबोले मला भेटायला येऊन दोनच दिवस झाले होते. तिसऱ्याच दिवशी ते वाचनालयात नोकरीसाठी रुजु झाले. ते कामावर येऊ लागल्याने मला खूप आनंद झाला. त्यांचे वाचन चांगले होते. ते श्री. परांजपे यांच्या 'ज्ञानविकास' वाचनालयाचे सभासद असल्यामुळे त्यांनी बरीच पुस्तके वाचलेली होती. त्यांना अनेक लेखकांची माहिती सुद्धा होती. त्यांच्या वाचनाच्या अनुभवामुळे वाचनालयात आलेल्या सभासदांना पुस्तकं निवडून देणे हे काम सोपे झाले होते. ते टिळकनगर विभागात अनेक वर्ष राहत असल्यामुळे वाचनालयात येणारे बरेच सभासद त्यांना ओळखत होते. श्री. शेखर गोडबोले यांनी आल्या दिवसापासूनच वाचनालयातील सर्व मराठी पुस्तकं हाताळायला सुरुवात केली.

मला नक्की तारीख आठवत नाही परंतु सन २००२च्या फेब्रुवारी महिन्यात श्री. शेखर गोडबोले यांनी फ्रेंड्स लायब्ररीत कामाला सुरुवात केली होती. मी ठाण्याच्या कार्यालयामध्ये व्यस्त असल्याने श्री. अजय व श्री. सुनील वडके उर्फ मामा हे दोघे माझ्या पश्चात वाचनालय खूप चांगल्या पद्धतीने हाताळायचे. आता या जोडगोळीमध्ये श्री. शेखर गोडबोले हे सुद्धा सामिल झाले होते. मुंबईहुन मासिकं आणणे, पुस्तकं शिवणे, पुस्तकांची साफसफाई करणे, ही सर्व कामे मामा सांभाळायचे. श्री. अजय पुस्तकं लावणे, सभासदांच्या मागणीनुसार नसलेली पुस्तकं मागवून घेणे व इतर कामे सांभाळायचा. आता श्री. गोडबोले त्यांच्या मदतीला आले होते, त्यामुळे श्री. गोडबोलेंना मराठी पुस्तकांची जवाबदारी दिली गेली.

श्री. शेखर गोडबोले यांनी फ्रेंड्स लायब्ररीत रूजु झाल्यापासून एका महिन्याच्या आत सर्व प्रकारची कामे शिकून घेतली. सकाळी बरोबर साडेसात वाजता वाचनालय उघडायची ते वाट पाहत असायचे. वेळेच्या बाबतीत ते एकदम पक्के होते. येणाऱ्या प्रत्येक सभासदांशी ते उत्तम संवाद साधू लागले. वाचकाला हवी ती पुस्तकं शोधून देण्यात ते माहीर झाले. कॉर्पोरेशन बँकेत फ्रेंड्स लायब्ररीच खातं होते. बँकेत जाऊन रोख रक्कम व चेक भरणे ही सर्व बँकेची कामे श्री. गोडबोले सांभाळू लागले होते. एका माणसांमुळे मला खूप मदत होऊ लागली होती. 

'अपयश नेहमी पोरकं असते, परंतु यशाला अनेक बाप असतात' या विचारातील मानवी नकारात्मकता वजा केली तर सत्य हेच असते की यश-अपयश या दोघांना नेहमीच अनेक बाप असतात. परंतु व्यवहारी मानवाला त्यांना एकपितृत्व बहाल करण्याची दांडगी हौस असते. मुळातच यश-अपयश हे सापेक्षतावादावर आधारित असल्याने ते एकटे कधीच नसतात. कुठलाही व्यवसाय एकट्याच्या जोरावर चालत नसतो. त्या व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी माणसांची गरज लागतेच. त्यात चांगल्या विचारांची, प्रामाणिक, मेहनती, कर्तव्यनिष्ठ माणसे लाभण्यासाठी नशीब लागते. मी खरोखरच नशिबवान असेन म्हणून मला अजय, मामा, गोडबोले यांच्यासारखी कर्तव्य कर्मप्रिय माणसे भेटली. परिणामतः वाचनालयाची भरभराट वेगाने झाली. मला कधीच मागे वळून पहावे लागले नाही. या तिघांच्या सहकार्यामुळे मी वाचनालयाचा व्यवसाय भराभरा वाढवू शकलो. आज फ्रेंड्स लायब्ररीची जी काही प्रगती झाली आहे ती अजय, मामा आणि गोडबोले यांच्यामुळेच हे अभिमानाने सांगताना मला नेहमीपेक्षा अधिक मोठे झाल्याचा आनंद मिळतो.

योगायोगाने चालू झालेली पै फ्रेंड्स लायब्ररीची पहिली शाखा...

'A Rolling Stone gathers no Moss' म्हणजे पाण्याच्या प्रवाहात सतत हलत रहाणार्‍या दगडाला शेवाळे लागत नाही. जीवन प्रवाहात जो थांबतो तो संपतो. 'गणपत वाणी विडी चघळता चघळता एक दिवशी मरून गेला' असं कवीवर्य बा. सी. मर्ढेकर हे जीवन प्रवाहात थांबून राहण्यातच धन्यता मानणार्‍यांना उद्देशून म्हणतात. 'आम्ही पन्नास वर्षापासून व्यवसाय करतो. आमची कुठेही शाखा नाही' यात अभिमान व भूषण मानण्यासारखे काय आहे? मुंबईच्या नरिमन पेरिमन गल्लीत फक्त एका टेबलखुर्चीवर बसून चालू केलेल्या आपल्या व्यवसायाचे पन्नास वर्षात जगभर साम्राज्य निर्माण करणारे धिरूभाई अंबानी कुठे तर पन्नास वर्ष व्यवसायाला होऊन सुद्धा आमची कुठेही शाखा नाही म्हणून अभिमान बाळगणारे थांबलेले व्यवसायिक कुठे? गाढवाच्या पाठीवरून माती वाहीली काय कींवा सोन्याच्या विटा वाहील्या काय त्याला त्याच्याशी काही देणेघेणे नसते. तो मुकाट्याने आपले आझे वाहून नेण्याचे काम करत रहातो. त्याप्रमाणे आमची कुठेही शाखा नाही असं सांगणारे पन्नास वर्षापासून फक्त गल्ल्यावर बसून नोटा मोजण्याचे काम दोन-तीन पिढ्यांपासून गुमानपणे करत आलेले असतात. अर्थात माझ्या व्यवसायाच्या सुरूवातीच्या काळात मी जेव्हा 'आमची कुठेही शाखा नाही' असे फलक काही दुकानांवर लावलेले पहायचो तेव्हा या मागचे कारण काय ते मला त्यावेळी माहित नव्हते. एखाद्या व्यवसायाची शाखा का असू नये याचा मी त्यावेळी नेहमी विचार करत असे. फ्रेंड्स लायब्ररीची शाखा सुरू होऊ शकते का यावर मी अद्याप विचार केला नव्हता. एक मोठे भव्य दिव्य वाचनालय असावे असे स्वप्न मी नेहमी उराशी बाळगले होते. सभासदांना अधिकाधिक उत्तम सेवा कशी देता येईल, दर्जेदार पुस्तकं नेहमी उपलब्ध असतील, सोयीस्कर जागा असेल, पुस्तक व वाचन संस्कृती संबंधित विविध उपक्रम राबवणे इत्यादी व्यवसाय निगडीत बाबींवर मी विचार करायचो. वाचन संस्कृतीचा प्रचार व प्रसार करण्यासाठी माझी सतत धडपड सुरू असायची. परंतु भविष्यकाळात पै फ्रेंड्स लायब्ररीची शाखा सुरू होईल याचा मी कधी विचार केलेला नव्हता.

जपान लाईफ कंपनीत माझ्या गटामध्ये (टीममध्ये) श्री. अमोद नाईक सभासद (जॉईन) झाले. ते टिळकनगर मधील त्रिमूर्ती सोसायटीमध्ये राहायचे. श्री अमोद नाईक इलेक्ट्रीक व इन्व्हर्टर संबंधित छोटे मोठे व्यवसाय करायचे. ते फ्रेंड्स लायब्ररीचे सुद्धा सभासद होते. त्यांची पत्नी सौ. रचना नाईक पट्टीच्या वाचक होत्या. श्री. अमोद, सौ. रचना आणि त्यांचा मुलगा नेहमी वाचनालयात पुस्तकं बदलायला यायचे. त्यांच्या मुलाला कार, मोटार यांच्या नवीन नवीन मॉडेलची माहिती देणारी मासिकं वाचायला खूप आवडायचे. अश्या प्रकारची मासिकं नेहमी वाचत असल्याने त्याच्याजवळ जगातील बहुतेक कार, मोटार मॉडेलची माहिती असायची. श्री. अमोद नियमितपणे वाचनालयात येत असल्यामुळे माझी त्यांच्याशी चांगली ओळख झाली होती.

श्री. अमोद व त्यांची पत्नी सौ. रचना एकदिवशी वाचनालयात पुस्तक बदलायला आले होते. नेहमीप्रमाणे जपान लाईफ व्यवहारासंबंधी आम्ही गप्पा मारत होतो. डोंबिवलीत एम.आय.डी.सी. परिसरात पै फ्रेंड्स लायब्ररीची शाखा उघण्याची कल्पना दोघांनी माझ्यासमोर मांडली. "आता फ्रेंड्स लायब्ररी डोंबिवलीतील वाचकांमध्ये बहूचर्चित झाली आहे. एम.आय.डी.सी. परिसरात एकही वाचनालय नाही. तिथल्या वाचकांना इथे लांबवर यावे लागते. तेव्हा आपण दोघांनी भागीदारी तत्वावर वाचनालयाची शाखा सुरु करू या का?" असं त्या दोघांनी विचारले. मी यावर कधी विचार केला नव्हता. ''शाखा सुरु करण्याबाबत विचार करावा लागेल. मला थोडा वेळ द्या. मी विचार करून कळवतो", असं मी त्यांना म्हणालो. 

श्री. अमोद यांच्या पत्नी सौ. रचना या स्वतः एक उत्तम वाचक असल्याने श्री. अमोद यांच्यापेक्षा त्यांना वाचनालय चालवण्यात जास्त अभिरूची होती. त्यांनी दिलेल्या प्रस्तावावर मी गंभीरपणे सखोल विचार करू लागलो. फ्रेंड्स लायब्ररीत पंधरा हजाराहून अधिक पुस्तके जमा झाली होती. सभासद संख्या सुद्धा वाढत होती. श्री. अजय आणि मामा चांगल्या पद्धतीने वाचनालय सांभाळत होते. मी जपान लाईफच्या ठाणे कार्यालयामध्ये जात असल्याने वाचनालयासाठी मला जास्त वेळ देता येत नव्हता. एम.आय.डी.सी. परिसरात लोकवस्ती दिवसेंदिवस वाढत होती. त्या परिसरात एकही वाचनालय नसल्याने वाचकांना लांबवर हेलपाटा पडत आहे हे माझ्या लक्षात आले. त्यामुळे त्या परिसरात वाचनालय चांगले चालु शकेल या निष्कर्षाप्रत मी आलो होतो. या विषयावर सविस्तर चर्चा करण्याचा निरोप मी श्री. अमोद यांना पाठवला. 

नवीन शाखा उघण्यासाठी बर्‍याच प्रश्नांची उत्तरे शोधावी लागणार होती. वाचनालयाची जागा कशी असेल? ती कशी शोधणार? पुस्तके खरेदी कशी करणार? तिकडे कोण लक्ष देणार? वगैरे प्रश्नांबरोबर सर्वात मोठा प्रश्न होता तो म्हणजे भांडवल कसे उभे करणार? व भागीदारीचे स्वरूप कसे असेल? याआधी मी कोणताही व्यवसाय भागीदारीमध्ये केला नव्हता. पैशांच्या व्यवहारामुळे संबंध तुटू नये असे माझे ठाम मत होते. माझे श्री. अमोद यांच्याशी खूप चांगले संबंध होते. भागीदारीमुळे अनेक लोकांचे संबंध तुटलेले मी पाहिले व ऐकले होते. माझ्याबाबतीत तसे होणे मला बिलकुल मान्य नव्हते. पुष्कळ विचार व चर्चा झाल्यावर भांडवल व नफा-तोटा बरोबरीने वाटून घ्यायचे आम्ही ठरवले.

वाचनालयासाठी जागा शोधण्याची जवाबदारी सौ. रचना यांनी घेतली. डोंबिवली रेल्वेस्थानका नजीकच्या भागात गर्दी वाढत चालली होती. एम.आय.डी.सी.परिसरात मोकळी व हवेशीर अशी चांगली जागा स्वस्त दरात मिळत असल्याने आता लोकं तिकडे स्थलांतरीत होऊ लागले होते. परिणामतः एम.आय.डी.सी. परिसरात लोकसंख्या वाढत चालली होती. मिलापनगरच्या मागच्या बाजूला दोनशे चौरस फूट जागा भाड्याने मिळत होती. श्री. अमोद व सौ. रचना यांच्याबरोबर मी जागा पहायला गेलो. मला जागा खूप आवडली नव्हती परंतु स्वस्तात मिळत असल्याने मी होकार दिला. आमच्यामध्ये लिखीत स्वरूपात भागीदारी झाली नव्हती. जे काही ठरले होते ते सर्व तोंडी ठरले होते. दोघांचा एकमेकांवर विश्वास होता. जागा नक्की झाल्यावर मग मी पुढच्या तयारीला लागलो.

जागा मालकाला अनामत रक्कम (डिपॉझिट) देऊन जागा ताब्यात घेतली. जागा छोटी होती. त्या जागेसाठी आवश्यक असलेल्या फर्निचरचे काम सुरू केले. नवीन वाचनालय सुरू करण्यासाठी कमीत कमी दोन हजार पुस्तकांची जमवाजमव करायला लागणार होती. टिळकनगर येथील वाचनालयातील दोन प्रती असलेली सर्व पुस्तकं बाजूला काढली. तसेच खासकरून नवीन शाखेसाठी सुप्रसिद्ध लेखकांची काही पुस्तक विकत घेतली. त्या सर्व पुस्तकांना क्रमांक देण्यात आले व एकदिवस ठरवून ती सर्व पुस्तके नविन वाचनालयाच्या कप्प्यांमध्ये व्यवस्थित लावून ठेवली.

एम.आय.डी.सी. मधील नवीन शाखा थोडीशी आतील भागात असल्या कारणाने थोडीफार जाहिरात करणे गरजेचे होते. त्याआधी उद्-घाटन कोणाच्या हस्ते करायचे याचा प्रश्न होता. डोंबिवलीतील सुप्रसिद्द साहित्यिक श्री. श.ना. नवरे यांना बोलवण्याचे ठरविले. त्यासाठी शुभ दिनांक नक्की करणे गरजेचे होते. श्री. अमोद, सौ. रचना आणि मी आम्ही तिघांनी मिळून रामनवमीचा मुहूर्त ठरवला. कुठलेही मंगल कार्य पार पाडण्यासाठी यापेक्षा चांगला मुहूर्त मिळणे कठीण होते. श्री. श.ना. नवरे यांना पाहुणे म्हणून येण्याचे आमंत्रण दिले. आमंत्रणाचा मान राखून त्यांनी उद्-घाटनाला येण्याचे मान्य केले.

सोमवार दिनांक २ एप्रिल रोजी फ्रेंड्स लायब्ररीच्या पहिल्या शाखेचे उद्-घाटन सुप्रसिद्ध साहित्यिक श्री. श. ना. नवरे यांच्या हस्ते करण्यात आले. याचे सर्वात मोठे श्रेय माझा मित्र श्री. अमोद नाईक यांची पत्नी सौ. रचना नाईक यांना जाते. मी ठाण्याच्या कार्यालयातील कामात व्यस्त असल्याने मला वेळ काढता येणे कठीण होते. त्यामुळे सौ. रचना नाईक यांनी स्वतः पुढाकार घेऊन माझ्या सल्ल्यानुसार फ्रेंड्स लायब्ररीच्या शाखेची स्थापना केली होती. उद्-घाटनाच्या पहिल्याच दिवशी तीन सभासदांनी आपले नाव नोंदवले होते. मी कधी विचार सुद्धा केला नव्हता की एखाद्या वाचनालयाची शाखा असू शकते. 'आमची कुठेही शाखा नाही' या प्रगतीशील जीवन प्रवाहाला थांबवून ठेवणार्‍या विचाराला मी मुठमाती दिली होती......

संघभावनेचे महत्व समजावे म्हणून आम्ही पाहिलेला हिंदी चित्रपट... लगान

'साथी हाथ बढाना, एक अकेला थक जायेगा, मिलकर बोझ उठाना' हे सुप्रसिद्ध गीतवाक्य संघभावनेने काम का करावे ते मोजक्या आशयघन शब्दात अचूकपणे विशद करते. संघभावना संपुर्ण संघाच्या मनात व्यवस्थित रूजली असेल तर अशक्य वाटणारे ध्येय सुद्धा साध्य करता येते. आमच्या कंपनीच्या कार्यपद्धतीमध्ये संघभावनेने काम करणे हे अतिशय महत्वाचे व आवश्यक होते. श्री. झांग हे वरिष्ठ कोरियन अधिकारी माझ्या घरी येऊन गेल्यावर जपान लाईफ कंपनीच्या व्यवसायातील माझा आत्मविश्वास दुणावला होता. श्री. झांग यांनी मला घरी येऊन उत्कृष्ट मार्गदर्शन केले होते. त्या मार्गदर्शनाचा कार्यालयामध्ये लोकांबरोबर बोलताना व वागताना मला खूप फायदा होत होता. माझे इतर काही वरिष्ठ अधिकारी माझ्यापेक्षा कमी वयाचे असले तरी त्यांच्याकडे जपान लाईफ कंपनीच्या व्यवसायाचा माझ्यापेक्षा जास्त अनुभव होता. श्री. झांग जसे सांगतात तसेच आपल्याला केले पाहिजे असे या माझ्या वरिष्ठ अधिकार्‍यांचे धोरण असायचे. श्री. झांग माझ्या घरी येऊन गेलेले असल्याने कनिष्ठ वयाच्या त्या वरिष्ठ अधिकार्‍यांचे ते धोरण मला पटू लागले होते. त्यांच्या त्या धोरणानुसार मी चालायला लागलो व त्यामुळे जपान लाईफ कंपनीच्या व्यवसायामध्ये मला जास्त यश मिळत गेले. 

जपान लाईफ कंपनीच्या व्यवसायामध्ये आम्ही सर्व सभासद व्यवसाय वाढवण्यासाठी नवीन नवीन प्रयोग करायचो व ज्या प्रयोगामध्ये यश मिळत असे त्याचे अनुसरण करायचो. या व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी चिकाटी, जिद्द व ध्येय या काही महत्त्वाच्या गोष्टी आवश्यक होत्या. लोकांना हा व्यवसाय जरी आवडला तरी एक लाख रुपये गुंतवताना लोकं अंतर्मुख होऊन दहावेळा विचार करायचे. त्यामुळे आम्ही सर्व सभासद एकत्र जमून आपले अनुभव एकमेकांना सांगायचो. एकाचा अनुभव दुसऱ्याला उपयोगी पडायचा. एकमेकांना मार्गदर्शन व्हावे म्हणून आम्ही एकत्र खुली चर्चा करायचो. त्यातूनच एकप्रकारची संघभावना व संघकार्य (टिम वर्क) संस्कृतीचा विकास होत होता.

सन २००१ च्या जून महिन्यात अमिर खान यांचा लगान हा चित्रपट प्रदर्शित झाला. आमच्या कार्यालयातील काही वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी तो चित्रपट पाहिला. मग सर्वजण त्या चित्रपटाची चर्चा करू लागले. त्या चित्रपटामध्ये संघभावना व संघकार्य यांचे उदाहरणासहीत अतिशय प्रभावकारी चित्रीकरण केलेले होते. आम्ही प्रामुख्याने संघभावना व संघकार्य या चित्रपटातील दोन बाबीवर जोर देऊन चर्चा करायचो. काही दिवसांनी तो चित्रपट डोंबिवलीतील पूजा चित्रपटगृहामध्ये झळकू लागला. तो चित्रपट आपल्या गटातील (टीममधील) सर्वांनी पहावा अशी इच्छा माझे वरिष्ठ अधिकारी श्री. विनायक आणि श्री. विक्रम यांनी व्यक्त केली. चित्रपट बघून आपल्या गटामधील (टीममधील) सभासदांच्या कार्यसंस्कृतीमध्ये काही फरक पडेल का? याबाबत मी साशंक होतो. माझ्या दृष्टिकोनातून चित्रपट म्हणजे निव्वळ मनोरंजन होते. त्यातून व्यवसायाला पुरक असे काही शिकता येईल असे मला वाटत नव्हते. परंतु आता खुद्द वरिष्ठ अधिकारीच सांगत असल्याने मी त्या गोष्टीला होकार दिला व त्यांच्या धोरणानुसार चालायचे ठरवले. 

एक रविवार पूजा चित्रपटगृहातील बारा वाजताचा लगान चित्रपटाचा खेळ (शो) फक्त जपान लाईफ कंपनीतील सभासद व त्यांच्या परिवारातील लोकांकरिता आरक्षित (बुक) करायचे ठरवले. प्रथमच आम्ही असा मोठा निर्णय घेत होतो. श्री. विक्रम दुबल यांच्या गटातील (टीममधील) बरेच सभासद डोंबिवलीत राहणारे होते. परंतु चित्रपटगृह भरेल एवढी लोकं जमणे गरजेचे होते. श्री. विक्रम आणि श्री. विनायक यांनी चित्रपटगृहाचा एक संपुर्ण खेळ (शो) आरक्षित (बुक) केला व मग सर्वांना कळवले. सर्वजण यायला तयार झाले. काही दिवसांतच सर्व तिकीटे विकली गेली. आम्ही सर्वजण त्या रविवारची उत्सुकतेने वाट पाहत होतो. 

"संतोषसह आपल्याला दोघांना लगान चित्रपट पहायला जायचे आहे. आम्ही चित्रपटगृह एका खेळासाठी (शो) आरक्षित केले आहे", असं मी सुमनला सांगितले. सुमनने चित्रपट पहायला येण्याचे कबूल केल्याने मला बरं वाटले. खरंतर याआधी आम्ही तिघांनी बरेच चित्रपट पाहिले होते. संतोषला चित्रपट पाहण्यापेक्षा खाण्यापिण्यामध्ये जास्त रुची होती. त्याला पॉपकॉर्न, आईस्क्रीम, सामोसे खायला आवडायचे. कहो ना प्यार है, कुछ कुछ होता है, फिर भी दिल है हिंदुस्तानी, हॅरी पॉटर-भाग पहिला असे बरेच चित्रपट आम्ही तिघांनी एकत्र पाहिले होते. मला सुद्धा सुमन, संतोषबरोबर चित्रपटगृहात जाऊन चित्रपट पहायला आवडायचे. आता यावेळी लगान चित्रपट पाहण्याचा योग आला होता. 

आमच्या गटातील कंपनीच्या सर्व सभासदांना कुटुंबासह एकत्र आणून एखादा चित्रपट दाखवणे हा आमचा पहिलाच प्रयोग होता आणि तो चांगलाच यशस्वी झाला. त्या दिवशी चित्रपट पहायला येणाऱ्या सर्वांच्या स्वागतासाठी जपान लाईफ कंपनीचे आम्ही सर्व वरिष्ठ अधिकारी जातीने हजर होतो. दुपारी बारा वाजता चित्रपट सुरू होणार होता. आम्ही आर्धा तास आधीच पोहचलो होतो. मी सुमन व संतोषला चित्रपटगृहातील त्यांच्या जागेवर जाऊन बसवले. सर्वजण ओळखीचेच असल्याने चित्रपट बघण्यात एक वेगळीच मजा येणार होती. ठीक बारा वाजता चित्रपटाला सुरुवात झाली. संतोष माझीच वाट पहात होता. चित्रपट पाहताना त्याला माझ्याच शेजारी बसायचे होते. मी संतोष व सुमन बरोबर माझ्या जागेवर स्थानापन्न झालो.

चित्रपटाला सुरुवात होण्याआधी  चित्रपटगृहामध्ये खूप गोंगाट चालू होता. परंतु चित्रपटाला सुरुवात झाल्यावर सर्वजण निशब्द झाले. चित्रपटाच्या शिर्षकामध्येच पटकथेचा आशय ठासून भरला होता. अगोदर मला लगान या शब्दाचा अर्थ माहीत नव्हता. गरीब शेतकरी मेहनत करून शेती करायचा परंतु त्या शेतातील धान्याचा काही भाग बळजबरीने इंग्रज लोक शेतसारा म्हणजे लगान (कर) म्हणून वसुल करायचे. या बलाढ्य जुलमी इंग्रजी सत्तेविरुद्ध एकटी व्यक्ती यशस्वी लढा देऊ शकत नव्हती. परंतु संघटितपणे इंग्रजी सत्तेचा यशस्वी प्रतिकार करणे शक्य होते. भुवन नावाचा एक सर्वसामान्य ग्रामीण तरूण शेतकरी इंग्रजांनी अटी व शर्तीसह सक्तीने लादलेले आवाहन संघटित प्रतिकाराची संधी समजून स्विकारतो. इंग्रजांनी सक्तीने लादलेले क्रिकेट खेळण्याचे आवाहन भुवन स्विकारतो कारण क्रिकेटचा सामना जर आपण भारतीयांनी जिंकला तर तीन वर्षे शेतसारा म्हणजे लगान द्यावा लागणार नव्हता व सामना हरलो किंवा आवाहन स्विकारले नाही तर मात्र तिप्पट लगान भरणे सक्तीचे होते. क्रिकेट खेळता येत नसल्याने दोन्हीकडून मरणच सर्व गावकर्‍यांना दिसत होते. परंतु क्रिकेट शिकून या संधीचे विजयात परिवर्तन करण्याचा वाङ्गनिश्चय भुवनने मनात पक्का केलेला असतो. आता 'शेंडी तुटो वा पारंबी' मागे हटायचे नाही असा वज्रनिर्धार करायला तो गावकर्‍यांना प्रवृत्त करतो. खूप परिश्रम करून गावकरी क्रिकेट कसे शिकतात व त्यांच्यात त्यातूनच संघभावना व संघकार्य संस्कृती कशी विकसित होते याचे चित्रपटात चित्तवेधक पद्धतीने चित्रीकरण केले होते. चित्रपटातील सर्व गाणी श्रवणीय असल्याने प्रत्येक गाण्याला शिट्ट्या वाजत होत्या. सर्वांनी चित्रपटाचा खूप आनंद घेतला होता. तीन तासाच्या चित्रपटामध्ये दीड तासानी मध्यंतर झाला. आम्ही सर्वांसाठी सामोसे मागवले होते. सर्वांना गरम गरम सामोसे वाटण्यात आले. 

मध्यंतरानंतर चित्रपट खर्‍या अर्थाने जागेवर खिळवून ठेवणारा, लक्षवेधी व उत्सुकता निर्माण करणारा होतो. क्रिकेट खेळाचा कोणताच स्पर्धात्मक अनुभव गाठीशी नसताना इंग्रजांच्या दिग्गज संघाला हरवणे भारतीयांसाठी सोपे नसते. इंग्रजांना फक्त आपली प्रतिष्ठा वाचवण्यासाठी सामना जिंकायचा होता. परंतु भुवनसमोर मात्र सामना जिंकून तीन वर्षांचा लगान म्हणजे कर माफ करून घेण्याचे आव्हानात्मक लक्ष्य होते. सर्व गावकर्‍यांसाठी तो जीवन मरणाचा, अस्तित्वाचा प्रश्न होता. परिणामतः गावातील गरीब, भुकेकंगाल, दुष्काळग्रस्त शेतकरी जिवाच्या कराराने, जिद्दीने तो सामना खेळत होते. दोन संघातील संघभावनेत हाच मोठा लाक्षणीय 'लक्ष्यमात्र' फरक होता.

क्रिकेटमधील अनुभवी व मुरलेला इंग्रजांचा संघ भुवनच्या नवख्या अनुभवशुन्य संघासमोर जिंकण्यासाठी ३२३ धावांचे आव्हान उभे करतो. भारतीय फलंदाज प्रथमच फलंदाजी करत असतात व त्यात असे बिकट आव्हान समोर असते. संपुर्ण चित्रपटगृहामध्ये गंभीर शांतता पसरली होती. भारतीय फलंदाज एक एक धाव काढू लागले की टाळ्या आणि शिट्ट्या वाजू लागत. माझ्या लक्षात राहीला तो शेवटचा भुवनने उंच मारलेला चेंडू. इंग्रज संघाचा उद्दाम कर्णधार अँड्र्यु रसेल धावत जाऊन तो झेल पकडतो. एकदम सर्वांच्या चेहऱ्यावर निराश पसरते. परंतु कॅमेर्‍याचा झोत (फोकस) जेव्हा कॅप्टन रसेलच्या पायावर येतो तेव्हा सर्वांना समजते की त्याने सीमारेषेच्या बाहेर पाय टेकवला आहे आणि तो झेल षटकार म्हणून घोषित केला जातो. भारतीय संघ विजयी होतो. सर्वांच्या चेहऱ्यावर हर्षोल्लास झळकतो. त्या एका चेंडूमुळे पुढील तीन वर्षाचा कर म्हणजे लगान माफ केला जातो. हा खरे तर संघभावना व संघकार्य संस्कृतीचा विजय असतो. या चित्रपटातून हिच महत्त्वाची गोष्ट आमच्या कंपनीच्या सर्व व्यवसायिक सभासदांनी शिकावी अशी आमची माफक अपेक्षा होती. पराभवाचा अपमान इंग्रजांना सहन होत नाही. ते लवाजम्यासह पंचक्रोशीतून काढता पाय घेत असताना सर्व गावकरी ते दृश्य पहायला येतात. तेव्हा रस्त्याच्या कडेला उभी असलेली एक वृद्ध व्यक्ती उत्स्फुर्तपणे म्हणते की, "कधी स्वप्नात सुद्धा विचार केला नव्हता की असाही एक सोनेरी दिवस जिवंतपणी पहायला मिळेल''. एखादे उद्दिष्ट गाठायचे असेल तर दुर्दम्य जिद्द व चिकाटी लागते. अनुभव नसला तरी सतर्क राहून पूर्व तयारी केली व सर्वांनी एकत्र येऊन लक्ष्य गाठायचे प्रयत्न केले तर अशक्य वाटणारी गोष्ट सुद्धा शक्य होते. एक व्यवसायिक म्हणून हिच महत्त्वाची गोष्ट मी लगान चित्रपटातून शिकलो......

जेव्हा जपान लाईफ कंपनीचा वरिष्ठ कोरियन अधिकारी माझ्या घरी येतात....

'अतिथी देवो भवः' या आम्हा भारतीयांच्या मनावर झालेल्या सांस्कृतिक संस्कारामुळे 'महेमान जो हमारा होता है, वह चाँद से प्यारा होता है, जिस देस में गंगा बहती है।' हे सांगताना देव, देश, धर्म, संस्कृती, शिष्ठाचार यांचे गुणगान गाताना आपला उर अभिमानाने भरून येतो. दिवसाची तिथी कोणती हे पंचांग किंवा दिनदर्शिका पाहून सांगता येते. परंतु जो तिथी न पहाताच अचानक दाराशी येतो तो अतिथी. अश्या अतिथीला देवासमान समजून मग त्याचे आगतस्वागत करणे हा तर आपल्यासाठी अतिशय आनंदाचा विषय असतो. तिथी न पहाताच वाचनालयाचे नूतनीकरण केल्यापासून अतिथीसमान सभासद संख्या वेगाने वाढत होती. माझा सर्वाधिक वेळ जपान लाईफच्या ठाणे कार्यालयात जात होता. माझ्या चमूतील (टीममधील) सभासदसंख्या जसजशी वाढत गेली तसतशी त्यांच्याबरोबर चर्चासत्राला (सेमिनार) भेट देणाऱ्यांची संख्या सुद्धा वाढत गेली. आधी फक्त दुपारी एकच चर्चासत्र होत असे परंतु लोकांची गर्दी वाढल्याने नंतर सकाळी व दुपारी असे दिवसांतून दोन वेळा चर्चासत्राचे आयोजन करण्यात येऊ लागले. तेव्हापासून माझी धावपळ आणखीनच वाढली. माझ्या चमूतील सभासदांकडून आलेल्या नविन लोकांना मी भेटणे व त्यांच्याशी बोलणे हे आवश्यक होते. त्यांना कंपनी व स्लीपिंग सिस्टीमबद्दल (गादीबद्दल) तपशीलवार माहिती द्यावी लागायची. Healthy Wealthy Happy Life हे आमच्या कंपनीचे ब्रीद वाक्य होते. स्लीपिंग सिस्टीममुळे चांगले निरोगी आरोग्य राखण्याबरोबरच या व्यवसायामध्ये पैसे कमावण्याची सुद्धा सुवर्णसंधी साधता येते. आरोग्य व पैसा मिळाला की चांगले जीवन जगता येते. 'आरोग्यम् धनसंपदा' हाच सुखी, आनंदी जीवनाचा मुलमंत्र आहे असा कंपनीच्या ब्रीद वाक्याचा अर्थ होता.

जपान लाईफ व्यवसायात स्लीपिंग सिस्टीम म्हणजे गादी हे महत्त्वाचे उत्पादन (प्रॉडक्ट) होते. ते खुल्या बाजारात विक्रीसाठी कुठेही उपलब्ध नव्हते. एम.एल.एम. म्हणजे मल्टी लेव्हल मार्केटिंगद्वारे या उत्पादनाची विक्री होत होती. अँम्वे, टपरवर, हर्बल लाईफ या कंपन्यांनी आपली उत्पादने कंपनीकडून थेट ग्राहकाला विकायला सुरुवात केली होती. त्या कंपनींची उत्पादने दर्जेदार होती, परंतु ती सामान्य माणसाला परवडण्यासारखी नव्हती. ती उत्पादने थेट ग्राहकांपर्यंत पोहचविण्यासाठी त्या कंपन्यांनी एम.एल.एम. ही वस्तुविक्रीपद्धत प्रचारात आणली होती. आमची जपान लाईफ कंपनी सुद्धा याच पद्धतीने स्वतःचे स्लीपिंग सिस्टीम (गादी) हे उत्पादन विकत होती. स्लीपिंग सिस्टीम आधी स्वतः विकत घेऊन ती वापरून पहायची. मग आपल्या चांगल्या अनुभवाची महती दुसऱ्यांना सांगायची आणि जर दुसर्‍यांनी ती सिस्टीम विकत घेतली तर त्यात भरपूर नफा कमवण्याची संधी कंपनीने दिली होती. जपान लाईफ कंपनीचे स्लीपिंग सिस्टीम हे उत्पादन आम्ही याच पद्धतीने विकत होतो.

जपान लाईफचा सभासद (जॉईन) होऊन मला आता तीन वर्षे झाली होती. कंपनी आणि स्लीपिंग सिस्टीमबद्दल माझ्याकडे बरीचशी तपशीलवार माहिती होती. माझ्या चमूतर्फे (टीमतर्फे) ज्या लोकांनी स्लीपिंग सिस्टीम घेऊन ते कंपनीचे नव्याने सभासद (जॉईन) झाले होते त्यांना ती सिस्टीम कशी वापरायची? ती सिस्टीम ते नविन सभासद नीट वापरत आहेत की नाहीत? त्यांना त्याचे काय फायदे झाले? वगैरे वरिष्ठ पातळीवरील माहिती जाणून घेणे हे माझे काम होते. या संदर्भात कधी कधी मला या नव्या सभासदांच्या घरी जावे लागायचे. मी या व्यवसायाकडे फक्त कमाईच्या दृष्टिकोनातून न बघता लोकांना प्रत्यक्ष व्यवहारात त्याचा कसा फायदा होईल व त्यांना सुद्धा पैसे कमविण्याची कशी संधी मिळेल या अनुषंगाने नेहमी विचार करायचो. एकदा हे नविन सभासद स्लीपिंग सिस्टीम विकत घेऊन वापरायला लागले की ते त्यांचा चांगला अनुभव त्यांच्या ओळखीच्या लोकांना सांगून त्यांना आमच्या कंपनीच्या कार्यालयात चर्चासत्रासाठी घेऊन येऊ शकत होते.

एकदा आमच्या ठाण्याच्या कार्यालयामध्ये कोरियाहून श्री. जे एम. झांग (Mr. J. M. Jhang) नावाचे वरिष्ठ अधिकारी आले. त्यांनी आम्हाला कंपनी आणि स्लीपिंग सिस्टीमबद्दल बरीच माहिती दिली. ते रोज सकाळी व्यवसायाच्या विविध पैलूंवर मार्गदर्शन करायचे. त्यांना इंग्रजी भाषा नीट बोलता येत नव्हती. ते बोलताना आम्हाला समजेल अश्या पद्धतीची सुलभ इंग्रजी बोलण्याचा प्रयत्न करायचे. ते भारतात येऊन जाऊन असत त्यामुळे ते थोडे थोडे हिंदी सुद्धा बोलायला शिकले होते. शोले चित्रपटातील अमिताभ आणि धर्मेंद्र यांच्या तोंडी असलेले 'ये दोस्ती हम नही छोडेंगे' हे गाणं ते आवडीने म्हणायचे. आम्हाला त्या गोष्टीचे खूप कौतुक वाटायचे. परदेशातून येऊन इकडची भाषा शिकायची व ती भाषा बोलायची यासाठी जिद्द लागते. तसेच त्यासाठी आवडही असायला लागते. आवड आणि जिद्द या दोन्ही गोष्टी श्री. झांग यांच्याकडे होत्या. 

 श्री. झांग आम्हाला प्रशिक्षण देण्यासाठी काही दिवस ठाण्याला रहायला आले होते. कार्यालयाच्या जवळपास रहाणाऱ्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या घरी ते भेट देत (हाऊस व्हिझीट) असत. त्यांच्या बरोबर वेलंकिनी नावाची त्यांची सहाय्यक असायची. श्री. झांग काही मोजक्या सभासदांच्याच घरी भेट देऊन त्यांच्या घरातील लोकांबरोबर चर्चा करायचे. घरी स्लीपिंग सिस्टीम कोण वापरते? ती कश्या पद्धतीने वापरतात? त्यांना सिस्टीमचा काय फायदा झाला? इत्यादींची ते नोंद करून घ्यायचे. त्यांच्याकडे असलेल्या अनुभवांचा ते इतर सर्वांना मार्गदर्शन करण्यासाठी उपयोग करायचे. त्यांच्या भेटीने घरातल्या सदस्यांना समाधान वाटायचे. ते ज्यांच्या घरी भेट देऊन यायचे ते सर्व सभासद श्री. झांग यांच्या मार्गदर्शनामुळे व्यवसायाकडे जास्त लक्ष द्यायला प्रवृत्त व्हायचे. 

एक दिवस मी कार्यालयात माझे काम करीत होतो. माझ्या सहकाऱ्यांनी सांगितले की श्री. झांग यांची सहाय्यक वेलांकिनीने मला बोलावले आहे. मी तिला भेटायला गेलो तेव्हा ती म्हणाली की, "श्री. झांग यांनी दुपारी जेवणानंतर तुम्हाला भेटायला बोलावले आहे". मला वाटले की काही काम असेल. ते मला पै या नावाने ओळखायचे. पण मी त्यांना कधी भेटलो नव्हतो. आम्ही सर्वजण त्यांचा खूप आदर करायचो. जेवणानंतर मी त्यांच्या कक्षालयात (केबीनमध्ये) गेलो. मी प्रथमच त्यांच्या कक्षालयात प्रवेश करत होतो. समोरच्या खुर्चीवर श्री. झांग व त्यांच्या बाजूच्या खुर्चीवर वेलांकिनी बसल्या होत्या. आधी त्यांनी माझी विचारपूस केली. मग माझ्या रविवारच्या कार्यक्रमाबाबत विचारले. मी काहीजणांच्या घरी भेटीला (हाऊस व्हिझीटला) जाणार असल्याचे सांगितले. तेव्हा ते म्हणाले की, "मी तुमच्या घरी भेट देणार आहे". त्यांचे हे वाक्य ऐकल्यावर मी एक मिनिट स्तब्ध झालो. मला विश्वासच बसेना. "माझ्या घरी तुमचे स्वागत असेल" असं बोलून मी होकार दिला. त्यांच्या कक्षालयातून बाहेर येताच मी सर्वांना ही गोष्ट सांगितली. 'तू भाग्यवान आहेस' अश्या सद्-भावना सर्वजण व्यक्त करू लागले.

मी घरी आल्यावर सुमनला श्री. झांग रविवारी येणार असल्याचे सांगितले. माझे घर छोटे होते. दोनच खोल्या म्हणजे सिंगल रूम व किचन. पण सुमनने ते स्वच्छ व नीटनेटके ठेवले होते. रविवारी ते कोणत्या वेळी येणार? त्यांच्या जेवणाची, खाण्यापिण्याची काय व्यवस्था करावी लागेल? वगैरे प्रश्न उभे राहिल्याबरोबर मी त्यांची सहाय्यक वेलांकिनीला दुरध्वनी केला. ''ते सकाळी दहाच्या सुमारास येतील आणि ते फक्त फळं खातात'' असं तिने सांगितले. माझी सुमन सुगरण असली तरी श्री. झांग हे बाहेरचे काही खात नाही हे स्पष्ट झाले होते. त्यांना फक्त फळं चालणार होती. माझे दोघे भाऊ, बहीण आणि माझ्याबरोबर कार्यालयात काम करणारा माझा एक मित्र अश्या मोजक्या लोकांना मी माझ्या घरी रविवारी उपस्थित रहायला सांगितले.

श्री. झांग रविवारी ठरल्याप्रमाणे ठीक सकाळी दहा वाजता आपल्या सहाय्यक वेलांकिनीला बरोबर घेऊन आले. प्रथमच एखादी परदेशी व्यक्ती माझ्या घरी आल्यामुळे मला खूप आनंद झाला. श्री. झांग यांच्यासाठी सफरचंद आणि द्राक्षे आणून ठेवली होती. सर्वात प्रथम आल्या आल्या ते माझ्या आईला भेटले. त्यांनी बाकीच्या सर्वांना नमस्ते केले. माझी चौकशी केली. मी कधीपासून स्लीपिंग सिस्टीम वापरतोय? कशा पध्दतीने वापरतोय? त्याने काय फायदे झालेत? वगैरे प्रश्न ते विचारत होते. ते बोलत असताना आम्हाला त्यांचे काही शब्द समजत नव्हते. ते वेलांकिनी आम्हाला समजावून सांगत होती. श्री. झांग यांनी माझे खूप कौतुक केले. नंतर मला सांभाळणाऱ्या सुमनचे सुद्धा त्यांनी मनापासून कौतुक केले. कंपनीच्या ठाणे कार्यालयातील माझ्या कामाबाबत (वर्क परफॉर्मन्सबाबत) ते माझ्यावर खुश होते. मी वाचनालयाचा सुद्धा व्यवसाय करतो हे त्यांना माहित होते. दोन्ही व्यवसायामुळे मी लोकांची सेवा करतोय असे ते बोलून गेले. एक तर ते माझ्या घरी आले, त्यावर त्यांनी माझे कौतुक केले या सर्वांमुळे माझे मन भरून आले. कल्पना केलेली नसताना सुद्धा वेळ, वार सांगून आलेला अतिथी देव पावला असेच मला वाटले....

वर्षारंभी सहकुटुंब मुंबादेवी दर्शन व देवीच्या कृपेने संकट निवारण...

'कर्तव्याने घडतो माणुस...' हे फक्त गाण्यापुरते नसून सर्वप्रकारच्या कर्तव्यपुर्तीतूनच माणसाची ओळख तयार होत असते. ईश्वर सुद्धा अश्याच व्यक्तींना संकटकाळी व सदैव मदत करत असतो. सर्वप्रकारची कर्तव्ये म्हणजे आद्यकर्तव्य, आप्तकर्तव्य, आर्तकर्तव्य ही तीन मुलभूत कर्तव्ये. जेवण, प्रकृती सांभाळणे, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या पार पाडणे ही आद्यकर्तव्ये. नातेवाईक, मित्रांना मदत करणे, व्यवहार सांभाळणे वगैरे आप्तकर्तव्ये. कोणीतरी जीवाच्या कराराने ओरडून आर्तसाद घातल्यावर मागचा पुढचा विचार न करता मदतीसाठी धावून जाणे हे आर्तकर्तव्य. आप्तकर्तव्या निमित्ताने म्हणजेच कंपनीच्या कामानिमित्ताने मी निरनिराळ्या नविन ठिकाणी जात होतो. इतकी वर्षे डोंबिवली सोडून क्वचितच बाहेर पडणारा मी अनेक वेगवेगळ्या गावाशहरात भ्रमंती करू लागलो होतो. कंपनी, वाचनालय इत्यादी व्यवहारातील आप्तकर्तव्यांच्या व्याप्तीमुळे मी कुटुंबासाठी जास्त वेळ देऊ शकत नसलो तरी त्या कौटुंबिक आद्यकर्तव्याची मला व्यवस्थित जाणीव होती. माझ्या जपान लाईफच्या व्यवसायाचे स्वरूपच तसे असल्याने सुमन सुद्धा मला समजून घेत होती. डिसेंबर महिना संपून नवीन वर्षाच्या प्रारंभी येणारा पहिला दिवस एक जानेवारी घरच्यांसाठी म्हणजे सुमन व संतोषसाठी राखून ठेवणे हा माझ्या आद्यकर्तव्याचा एक महत्त्वाचा भाग होता. दरवर्षीप्रमाणे यंदा सुद्धा एक जानेवारीला कार्यालयीन सुट्टी होती. या वर्षी सुमन व संतोष सोबत कुठे जायचे याचा मी विचार करत होतो. सुमनला देवळात जायला खूप आवडत असे. देवळात जाऊ या म्हटले की स्वारी खुश व्हायची. संतोषला बाहेर फिरायला जायला खूप आवडत असे.

सकाळी लवकर निघायचे, मुंबादेवी देवळात जायचे, देवीदर्शन घेऊन संतोषसाठी जुहू चौपाटीवर फिरून मग परत यायचे असा एकूण बेत मी मनात आखला होता. माझा एक जानेवारीचा बेत मी सुमनला सांगितला. मुंबादेवी दर्शनाला जायचे व ते सुद्धा वर्षाच्या पहिल्या दिवशी ही कल्पना तिला खूप आवडली. देवीदर्शनानंतर संतोषला जुहू चौपाटीवर फिरायला घेऊन जायचे सुद्धा तिने लगेच मान्य केले. दिनांक ३१ डिसेंबरला ठाण्याच्या कार्यालयातून आप्तकर्तव्ये आटपून लवकर घरी आलो. नेहमीप्रमाणे नाष्टा करून वाचनालयात गेलो. वर्षाचा शेवटचा दिवस होता. सर्वत्र उत्सवी मानसिकतेचे (पार्टीचा मूड) वातावरण असल्याने वाचनालयात गर्दी कमी होती. आलेल्या काही मोजक्याच सभासदांबरोबर गाठीभेटी व गप्पागोष्टी झाल्या. मी नऊ वाजता वाचनालय बंद करून घरी आलो. घरी सुमनने तोपर्यंत खाण्यापिण्याची चांगली तयारी करून ठेवली होती. जेवण करून बारा वाजेपर्यंत दुरदर्शन संचासमोर बसून एकतर्फी संवाद साधण्याचा कार्यक्रम पार पाडला. बारा वाजल्याबरोबर नवीन वर्षाच्या शुभेच्छांसाठी लोकांचे दूरध्वनीवरून कॉल यायला सुरुवात झाली. खरं तर सकाळी लवकर उठायचे होते तरी सुद्धा झोपताना साडेबारा वाजलेच.

सकाळी नऊ वाजता निघायचे होते. मी लवकर उठून सकाळची कामे उरकून नेहमीप्रमाणे वाचनालयात फेरफटका मारून आलो. मी परत घरी येईपर्यंत सुमन आणि संतोष तयार झाले होते. मग नाष्टा करून घराबाहेर पडलो. आज सन २००१ या वर्षाचा पहिलाच दिवस होता. रेल्वेच्या उपनगरीय गाडीमध्ये फिरायला जाणाऱ्यांची गर्दी अधिक दिसत होती. मुंबादेवी मंदिराला जाण्यासाठी खर तर चर्नीरोडला जावे लागणार होते. परंतु मी विचार केला दोनवेळा उपनगरीय गाडी बदलण्यापेक्षा मशीद बंदरला उतरून मुंबादेवी मंदिरात चालत जायचे कारण तिथून मुंबादेवी मंदिर जवळ आहे असे मी ऐकले होते. त्यानुसार गाडीतून उतरून मशीद बंदर रेल्वे स्थानकच्या पश्चिमेला आलो. तिथे खूपच गर्दी होती. रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला सुकामेव्याची घाऊक विक्री करणारी दुकाने होती. इथून किरकोळ विक्रेते आपल्या दुकानासाठी सुकामेवा घेऊन जात होते. मशीद बंदर ते भुलेश्वर हे अंतर तसे कमी होते. गर्दीतून वाट काढत चालत चालत भुलेश्वरला पोहचायला वीस मिनिटे लागली. मंदिराच्या पायथ्याशी बरीच दुकाने थाटलेली होती. देवीला पूजेसाठी फुले नारळ असलेली थाळी घेतली. गर्दीतून वाट काढत मंदिराजवळ पोहोचलो.

मी ऐकले होते की मुंबादेवी मंदिर ४०० वर्ष जूने आहे व याच मुंबादेवी नावावरून या शहराला मुंबई हे नांव पडले आहे. मुंबई म्हणजे मुंबा आई. संपुर्ण भारताच्या विविध प्रांतातून आलेली लोकं नोकरी व व्यवसाय करता करता या मुंबई नगरीत स्थायिक झाले. एक जानेवारी असल्याने मुंबादेवीच्या दर्शनासाठी भक्तांची झुंबड उडाली होती. इथे जातपात, गरीब, श्रीमंत असा काही भेदभाव नव्हता. सर्वजण एकाच रांगेत देवीदर्शनासाठी उभे होते. स्थानिक लोकांच्या व्यतिरिक्त देशातल्या विविध प्रांतातून देवीच्या दर्शनासाठी भक्तगण जमा झाले होते. मंदिर फुलांनी सुंदर पद्धतीने सजवलेले होते. देवीची मूर्ती प्रसन्न दिसत होती. मला, सुमनला व संतोषला अगदी जवळून देवीचे दर्शन करायला मिळाले परंतु खूप गर्दी असल्याने जास्त वेळ तिथे थांबता येणार नव्हते. भाविक मंडळी हळूहळू पुढे सरकत होती. आम्ही देवीचे दर्शन घेऊन खाली उतरत होतो. इतक्यात बाजूच्या वर जाणाऱ्या रांगेतून एक माणूस उलट्या दिशेने खाली उतरताना दिसला. पांढरा शर्ट, पांढरी पँट, पांढरे बुट, कपाळाला गुलालाचा टीका असा त्याचा पेहराव होता. तो गर्दीतून वाट काढत आमच्या अगदी जवळून उतरत होता. भक्तगण गोविंदाच नांव घेऊ लागले. परंतु तो खरोखरच हिंदी चित्रपटातला नायक गोविंदा होता. संतोषचा तो आवडता कलाकार. कदाचित नवीन वर्षाच्या शुभारंभासाठी देवीच्या दर्शनाला आला असावा. आम्ही तिघांनी त्याला अगदी जवळून पाहिले. तो एकटाच होता. चित्रपट कलाकाराला देवीच्या दर्शनाला आलेले पाहून मला खूप बरे वाटले.

देवीदर्शन घेऊन मंदिराबाहेर पडता पडता दुपारचा एक वाजला होता. सकाळी घरातून नाष्टा करून निघालो होतो त्यामुळे भूक लागली नव्हती. जुहू चौपाटीवर भेळ खाण्याचा कार्यक्रम आधीच ठरला होता. जेवण केले असते तर भेळेचा यथेच्छ आस्वाद घेता येणार नाही हे माहित होते. जुहूला जाण्यासाठी टॅक्सी करायची की रेल्वेने जायचे याचा विचार करत होतो. शेवटी आम्ही तिघांनी चालतच चर्नीरोड रेल्वे स्थानक गाठले. उपनगरीय गाडी पकडून अंधेरी स्थानकात उतरलो. अंधेरी पश्चिमेला येऊन जुहू चौपाटीसाठी टॅक्सी केली. दुपारची वेळ असल्यामुळे रस्त्यावर वाहनांची  गर्दी कमी होती. वीस मिनिटांतच जुहू चौपाटीवर पोहोचलो.

सर्वसाधारणतः संध्याकाळी लोकं चौपाटीवर मोठ्या संख्येने जमा होतात. परंतु आम्हाला मात्र संध्याकाळपर्यंत घरी परत पोहचायचे होते त्यामुळे भर दुपारी आम्ही चौपाटीवर आलो होतो. एक जानेवारी असल्याने लोकांची गर्दी होतीच. आमच्यासारखे बरेच लोकं नवीन वर्षाचा पहिला दिवस साजरा करण्यासाठी आले होते. चौपाटी बघायला जायचा विचार मी बऱ्याच वेळा केला होता परंतु तो योग आज आला होता आणि आज तर मी चक्क सुमन आणि संतोषसह चौपाटीवर आलो होतो. त्यामुळे माझ्यासाठी तो मणीकांचन योग होता. जानेवारीचा महिना असल्याने कडक उन्हात गर्मी जाणवत नव्हती. पाणी पुरी, भेळपुरी, आईस्क्रीमच्या दुकानात लोकं गर्दी करून होते. संतोष, सुमन आणि माझ्यासाठी भेळपुरी घेतली. 'चौपाटी जायेंगे, भेळपुरी खायेंगे' या गाण्यातील ओळी त्यावेळी आठवल्या. तिघांनी समुद्र किनाऱ्यावरील चौपाटीवर बसून भेळपुरीचा मनसोक्त आनंद लुटला. मी त्या समुद्राच्या लाटांकडे मन लावून बघत होतो. सुमन पण तिच्या विचारात मग्न होती. संतोष आमच्या डोळ्यासमोर वाळूत खेळत होता. 

नंतर सुमन आणि मी पुन्हा भेळपुरी खात गप्पा मारत होतो. इतकावेळ समोर खेळत बागडत असलेला संतोष अचानक कुठे दिसेना. आम्ही दोघे संतोषला शोधायला सुरुवात केली. हाका मारल्या. परंतु त्या जनसमूहात छोटासा संतोष कुठे दिसत नव्हता. मला काय करायचे समजेनासे झाले. आम्ही दोघे घाबरलो. माझ्या डोळ्यात पाणी आले. नको ते विचार मनात यायला लागले. एक एक करून चौपाटीवरील सर्व दुकाने शोधायला सुरुवात केली. एका भेळपुरी दुकानासमोर संतोष उभा असलेला मला लांबूनच दिसला. आम्ही दोघे धावत गेलो. संतोषला मी उचलून घट्ट उरी कवटाळले. संतोष भेटल्याचे खूप समाधान वाटले. मी जीवाच्या कराराने घातलेल्या आर्तसादेला मुंबादेवीने आर्तकर्तव्य समजून प्रतिसाद दिला. मुंबादेवीच्या कृपेमुळेच हरवलेला संतोष काही वेळातच आम्हाला सापडला. शिवाजी-अफझलखान भेटीत महाराजांच्या जीवावरील संकट जीवा महलमुळे टळले होते. त्यातूनच 'होता जीवा म्हणून वाचला शिवा' अशी म्हण आपल्याकडे प्रचारात आली. त्याच धर्तीवर 'भेटला संतोष म्हणून राहीला संतोष' असं मनातील संतोषाला साक्षी ठेवून सांगावेसे वाटते.

कुलदेवीच्या मंदिरात वेळेवर पोहचल्यामुळे मला लाभलेले अलौकिक समाधान...

'ऊँचे पर्बत लंबा रस्ता, पर मैं रहे ना पाया शेरावाँलीये, तुने मुझे बुलाया शेरावाँलीये' या आशा चित्रपटातील सुप्रसिद्ध गाण्याच्या पंक्ती आठवण्यास कारण म्हणजे मी जिद्दीने चालू केलेला प्रवास आमच्या कुलदेवीचा बुलावा आल्याने वाटेतील संकट, अडथळे पार पाडीत दरमजल करीत होणार होता. हा प्रवास आईच्या बुलाव्याची साक्ष देणारा ठरला. गोव्याला जाण्यासाठी मी रेल्वेने प्रवास केला असता तर एव्हाना पणजी जवळ पोहोचलो सुद्धा असतो. परंतु  पनवेलला गाडीतून सक्तीने उतरावे लागल्यामुळे हा असा प्रवास करावा लागत होता. या प्रवासातील अनुभव वेगळाच होता. ती कुलदेवीची कृपाच होती त्यामुळे प्रत्येक क्षणाचा मला आनंद मिळत होता. सकाळी सहाच्या सुमारास रत्नागिरीच्या बसस्थानकावर पाऊल ठेवले. बाहेर थंडी होती. पहाटेचा अंधार सरून सर्वत्र उजाडले होते. बसस्थानकात काही लोकं बसची प्रतिक्षा करत होते. तिथे चौकशी केली असता समजले की थेट पणजीला जाणारी बस उपलब्ध नाही. परंतु पंधरा मिनिटांनी सिंधुदुर्गला जाणारी बस येणार आहे असे समजले. तेवढ्या कालावधीत बसस्थानकावरील सुविधांचा फायदा घेऊन ताजातवाना झालो. मग गरम गरम चहा घेतला. चहा बरोबर बिस्किटं खल्ल्यामुळे थोडासा उत्साह आला. काही वेळातच सिंधुदुर्गसाठी बस आली. त्या बसमध्ये चढून स्थानापन्न झालो. मग बसने सिंधुदुर्गकडे प्रयाण केले.

सकाळचे सात वाजले असतील. रत्नागिरी ते सिंधुदुर्ग तीन तासांचा प्रवास होता. मला खिडकी जवळची जागा मिळाली होती. मी बाहेरचे निसर्ग सौंदर्य न्याहळत होतो. रत्नागिरी आमच्या कुंदापूर सारखेच दिसत होते. रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला माती, कौलारू घरे, घरासमोर बगीचा, नारळाची आणि काजूची झाडे, आंब्याची कलमं खूपच सुंदर दृश्य दिसत होते. मला कुंदापूरची राहून राहून आठवण येत होती. अधूनमधून नदी दिसायची. नदीच्या पुलावरून बस जायची तेव्हा खूप मजा वाटायची. खिडकीजवळ बसलेलो असल्यामुळे गार वारा चेहऱ्यावर आदळत होता. अजून तीन तास बसमध्ये घालवायचे होते. थोड्यावेळाने परत झोप लागली. पुढे डोंगराळ रस्ता असल्याने खूप वेडीवाकडी वळणं येत होती. बस वळायला लागली की मला मधूनच एकदम जाग येत असे. दहाच्या सुमारास सिंधुदुर्ग बसस्थानक आले. आतापर्यंतचा बसचा प्रवास सुखकर झाला होता.

सिंधुदुर्ग ते पणजी जाणारी बस मला लगेचच मिळाली. सिंधुदुर्ग ते पणजी हे कमीत कमी दीड तासाचे अंतर म्हणजे मी पणजीला पोहचेस्तोवर साडे अकरा वाजणार होते. तिथून म्हारदोळ वीस मिनिटाच्या अंतरावर होते. दुपारच्या पूजेच्या आधी मला मंदिरात पोहचायचे होते आणि मी सहज पोहचेन असा माझा कयास होता. बस जलद गतीने धावत होती. महाराष्ट्र गोवा हद्दीजवळ बस पोहचली होती. पुढे काही समस्या निर्माण झाल्यामुळे बस एका जागेवर दहा ते पंधरा मिनिटे थांबून राहीली. मी कुतूहलापोटी खाली उतरलो. माझ्या नेहमीच्या सवयीप्रमाणे काय समस्या झाली आहे ते बघायला पुढे गेलो. मी चालत चालत पुढे जसा गेलो तशी सर्व वाहने पुढे सरकायला लागली. माझी बस सुद्धा पुढे निघून गेली. मी धावत धावत कशीबशी बस परत पकडली. बसमधील सर्व प्रवासी प्रश्नार्थक नजरेने माझ्याकडे टकामका पाहू लागले. बस वाहकाने (कंडक्टरने) विचारले, 'कुठे गायब झाला होतास?' मी करंगळी दाखवून विषय संपवू शकलो असतो परंतु लोकलज्जेस्तव मी काहीच उत्तर दिले नाही व शांत बसून राहीलो. मग बाकीचे प्रवासी काय समजायचे ते समजून गेले. त्या घटनेने मी आंतर्बाह्य हादरून गेल्यामुळे आजतागायत तो प्रसंग माझ्या लक्षात आहे. देवीआईने संकट निवारण केले होते. 

श्री म्हाळसा नारायणी

बस माझ्या एकट्यासाठी थांबणार नव्हती. त्यांनी थोडावेळ माझी वाट सुद्धा पाहिली. मग बस मार्गस्थ झाली. माझे सर्व कपडे व इतर सामानांची बॅग बसमध्येच होती. बस निघून गेली असती तर म्हारदोळला वेळेवर पोहचलो नसतो आणि बॅग सुद्धा गेली असती. या सर्व प्रकारात बस पंधरा मिनिटे उशिरा धावत होती. माझे सारखे घड्याळाकडे लक्ष जात होते. मला कोणत्याही परिस्थितीत साडेबारापर्यंत महारदोळला पोहचायचे होते व त्यासाठीच मी एवढी धावपळ केली होती. मला काहीच सुचत नव्हते. बसने आता वेग पकडला होता. काही वेळातच मला माहीत असलेला गोव्याकडे जाणारा मोठा पुल बसने ओलांडला. आता माझ्या जीवात जीव आला. मला खूप बरं वाटले. बसने पणजी स्थानकामध्ये प्रवेश करायच्या आधीच चालत्या बसमधून मी खाली उतरलो. पुढच्या बसची वाट न पाहता थेट म्हारदोळला घेऊन जाणारी टॅक्सी पकडली.

टॅक्सी पंधरा मिनिटात म्हारदोळला पोहचणार होती. बस मात्र थांबत थांबत जाणार असल्याने जर बसने गेलो असतो तर किमान दहा ते पंधरा मिनिटे उशीर झाला असता. टॅक्सी केल्यामुळे मी बरोबर सव्वा बाराच्या सुमारास आमच्या कुलदेवी म्हाळसा नारायणी मंदिरासमोर उभा होतो. टॅक्सीतून उतरलो बॅग घेऊन थेट मंदिरात गेलो. आमच्याकडे बाहेरून कोणी आले की सुरुवातीला देवीची धूळ भेट असते म्हणजे थेट मंदिरात प्रवेश करून देवीचे दर्शन घ्यायचे व मग विश्रामधामाकडे (रूमवर) जायचे. धूळ भेट घेऊन मी तिथेच उभा राहिलो. तिकडची लोकं सुचवू लागली की बाहेरून आला आहात तर मग आता ताजेतवाने (फ्रेश) होऊन या. परंतु मी तिथून कुठेच गेलो नाही. काही वेळातच आरती होणार होती. हातातील बॅग बाजूला ठेवून देवीच्या पाया पडलो व तिथेच उभा राहिलो. घंटानादासह आरतीला सुरुवात झाली. त्या मंगलमय वातावरणात माझे देहभान हरपले. माझ्या कालपासूनच्या धावपळीचा अर्थ आता मला कळला होता. मला आईनेच बोलावले होते व म्हणूनच तिने माझा असा प्रवास घडवून आणला होता. आता मला त्याचे फळ मिळाले होते.

श्री म्हाळसा नारायणी मंदिर, गोवा.

म्हाळसा नारायणी देवीवर आमच्या आईची खूप श्रद्धा होती. काही संकट आले किंवा काही नवीन कार्य करायचे असेल तर ती नेहमी देवीचे नांव घेत असे. आईमुळेच माझी सुद्धा देवीवर खूप श्रद्धा होती. देवीची पूजा संपल्यावर प्रसाद वाटण्यात आला. मी तो प्रसाद घेऊन खोली आरक्षित (बुक) करण्यासाठी निघालो. मंदिर खूप मोठे होते. बाहेरून आलेल्या लोकांना अत्यल्प दरात खोली दिली जात असे. सर्व खोल्या अतिशय स्वच्छ आणि सुंदर होत्या. खोलीवर पोहचल्यावर सर्वात प्रथम मी आंघोळ केली. मग कपडे बदलून जेवणासाठी बाहेर पडलो. तिकडे त्याकाळी फक्त दहा रुपयात पोटभर जेवण मिळायचे. रोज नवीन भाजी असायची. सकाळी रत्नागिरीला चहा घेतल्यापासून पोटात काहीच गेले नव्हते त्यामुळे कडाक्याची भूक लागली होती. देवीदर्शनाच्या ध्यासामुळे भूक विसरलो होतो. जेवणादी कामे उरकून दुपारी दोनच्या सुमारास खोलीवर जाऊन झोपलो. 

संध्याकाळी सहा वाजता बेळगावला निघायचे ठरवले होते. दोन तास निवांत झोप काढली. रात्रभराच्या प्रवासाचा थकवा निघत होता. देवीच्या दर्शनाने तो कमी झाला होता. झोपून उठल्यावर खूपच बरं वाटले. संध्याकाळी पाच वाजता देवळात जाऊन बसलो. तिथले वातावरण प्रसन्न वाटत होते. परत खोलीवर येऊन बॅग घेतली व बेळगावसाठी निघालो. तिथल्या एका परिचित व्यक्तीने मला त्याच्या दुचाकीवरून पोंडा बस स्थानकापर्यंत सोडले. तिथून बेळगावसाठी मुकांबिका लक्झरी बस निघणार होती. साडेसहाच्या सुमारास ती बस पकडून बेळगावला निघालो. रात्री नऊ वाजता बेळगावला पोहोचलो. बेळगावमध्ये माझा चार पाच दिवसांचा मुक्काम होता म्हणून चांगले विश्रामधाम (लॉज) शोधायचे होते. परंतु आधी आमच्या कंपनीच्या कार्यालयाचा पत्ता शोधला. मग त्याच्या जवळपास असलेले विश्रामधाम शोधून काढले. खोली ताब्यात घेतल्यावर आधी ताजातवाना झालो. नंतर जेवणाची तजवीज केली. दहाच्या सुमारास अंथरूणावर जाऊन पडलो परंतु झोप काही लागेना. काल रात्रीपासून मी केलेला प्रवास सारखा माझ्याडोळ्या समोर तरळत होता. प्रवासाचा शेवट मात्र माझ्या मनाप्रमाणे झाला होता व याचा मला खूप आनंद होत होता. वेळेवर पोहचल्यामुळे दुपारच्या पूजेत सहभागी होता आले. 'इरादे और हौसले चाहे कितने भी बुलंद हो, मगर देवीदर्शन की यात्रा उसी की होती है जिसको देवीमाँ बुलाती है।' याची मी आज प्रचिती घेत होतो. कुलदेवीचे नयनमनोहरी रूप डोळ्यासमोर उभे राहिले. भक्तीभावाने ते न्याहळत असतानाच नंतर कधी डोळा लागला ते समजलेच नाही.....

श्री म्हाळसा नारायणी

कुलदेवीच्या दर्शनासाठी मी जिद्दीने केलेला एक प्रवास...

'मन शांत होता पुन्हा लागे ओढ, पाऊले चालती पंढरीची वाट' या भक्तीगीतातील ओळी प्रत्यक्ष जगण्याची वेळ माझ्यावर सुद्धा कधी येईल याची मी कल्पनाच केली नव्हती. 'भेटी लागी जीवा लागलीसे आस' अशी माझ्या मनाची स्थिती झाल्यावर माझ्या 'मनातील पंढरीच्या वारीचा' एक प्रवास अचानक घडून आला. आमच्या जपान लाईफ कंपनीने ऑक्टोबर महिन्यात बेळगाव व कोल्हापूर या दोन शहरात नवीन शाखा सुरू करण्याचे जाहीर केले व त्यानुसार नोव्हेंबर महिन्यात दोन्ही ठिकाणी कार्यालये चालू केली. बेळगाव व कोल्हापूरमध्ये राहणार्‍यांसाठी ही खुशखबर होती कारण याआधी व्यवसायासाठी तेथील लोकांना मुंबई किंवा ठाण्याला यावे लागायचे. आता त्यांचा वेळ, श्रम व पैसा खर्च न होता वाचणार होता. एखाद्या शहरात नवीन कार्यालय जेव्हा सुरू होते तेव्हा कंपनीची व स्लीपिंग सिस्टीमची लोकांना व्यवस्थित माहिती मिळावी यासाठी काही वरिष्ठ अधिकार्‍याचे त्या कार्यालयात असणे हे गरजेचे होते. मला कन्नड येत होते. माझा अनुभव लक्षात घेऊन ठाण्याच्या कार्यालयातून मला बेळगावला जाण्याची विनंती करण्यात आली. मी सुद्धा जाण्यास तयार झालो.

माझ्या अधूनमधून बाहेरगावी जाण्याची सुमनला आता सवय झाली होती. कुठे बाहेरगावी जायचे म्हटले की माझी बॅग तयारच असायची, फक्त किती दिवस राहणार त्यानुसार त्यातील कपडे कमी जास्त करायला लागायचे. बेळगावला जायच्या आधी एकदा वाटेत थांबून कुलदेवीचे दर्शन घेण्याचा मी विचार करत होतो. गोव्याला म्हारदोळ येथे आमची कुलदेवी म्हाळसा नारायणीचे मंदिर आहे. तिथे मंदिरात जाऊन देवीचे थोडावेळ दर्शन घ्यायचे व मग तिथुन पुढे बेळगावला जायचे असे मी ठरवले होते. सुमनला माझा देवीदर्शनाचा विचार सांगितल्यावर तिला खूप बरे वाटले. तिने बेळगावला जाण्यासाठी आनंदाने होकार दिला. संतोषच्या शाळेमुळे तिला माझ्यासोबत नेणे शक्य नव्हते अन्यथा आम्ही तिघे एकत्र देवीदर्शनाला गेलो असतो.

शनिवारी निघून रविवारी देवळात पोहचायचे होते. कुलदेवीचे दर्शन झाल्यावर मग दुपारी तिथून बेळगावला निघायचा संकल्प केला होता. शनिवारी रात्री नऊ वाजता गोव्याला जाणार्‍या गाडीचे तिकिट काढले. शनिवार असल्याने प्रतिक्षा यादीतील (वेटिंग) तिकिट मिळाले. मी एकटाच असल्याने प्रवासामध्येच तिकीट बदल (अ‍ॅडजस्ट) सहजपणे करून घेता येईल असा विश्वास मनात बाळगून रात्री आठ वाजता घरून निघालो. नऊच्या आधी ठाण्याला पोहोचलो. बरोबर नऊ वाजता गाडी आली. गाडीत चढलो तेव्हा आतमध्ये पुष्कळ गर्दी होती. बरेच प्रवासी माझ्यासारखे प्रतिक्षा यादीतील (वेटिंग) होते. गाडीच्या बर्थ मधल्या जागेत बसून प्रवास करावा लागणार होता. एक रात्र कशी तरी काढायची मनाची तयारी केली होती. गाडी ठाण्याहून सुटल्यावर फक्त दहा मिनिटे झाले असतील तर तेवढ्यात तिकीट तपासनीस (टि. सी.) आला. त्याने सर्वांची तिकीटे तपासली. त्याला तिकीट बदलासाठी (अ‍ॅडजेस्ट साठी) विनंती करायचा मी विचार करत होतो. परंतु तो खूपच खडूस व कडक होता. त्याने पनवेल आल्यावर माझ्यासकट सर्वांना सक्तीने गाडीतून खाली उतरवले. मी नाईलाजाने पनवेल स्थानकावर उतरलो.

रात्रीचे दहा वाजले असतील. पनवेल स्थानकावर वर्दळ कमी होती. पनवेल रेल्वे स्थानकाबाहेर येऊन तिथून पनवेलच्या बस स्थानकासाठी रिक्षा केली. बस स्थानकावर पोहचल्यावर समजले की सकाळपर्यंत गोव्याच्या दिशेनी जाणारी एक सुद्धा बस नाही. डोंबिवलीला परत जायचे का? की सकाळपर्यंत पनवेल बस स्थानकावर थांबायचे? या दोन प्रश्नांमुळे माझी द्विधा मनःस्थिती झाली. भगवंताने आपल्याला फक्त निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य दिलेले असते परिणाम हा त्याचा विषय असतो. 'इच्छा तिथे मार्ग' तो तयार करत असतो याची खात्री असल्याने देवीआईच्या दर्शनाची आस मनात जोर पकडू लागली. शेवटी कसेही करून गोव्याला जायचेच असा वज्रनिर्धार केला. पनवेल बस स्थानकाच्या बाहेर येऊन रस्त्याच्या बाजूला उभा राहिलो. शनिवार असल्याने पेण, अलिबागच्या बाजूला जाणारी माझ्यासारखी बरीच मंडळी तिथे उभी होती. एक रूग्णवाहिका (अ‍ॅम्ब्युलन्स) वडखळ नाक्यावर जाणार होती. त्याने प्रत्येकी वीस रुपये सांगितले. पुढे दोघे व मागे सात असे नऊ प्रवासी अगोदरच आतमध्ये बसले होते. मी पण त्या रूग्णवाहिनीमध्ये जाऊन बसलो. आतमध्ये औषधांचा वास येत होता. आतील प्रवासी एकमेकांना चिटकून बसले होते. सर्वजण शांत बसले होते व आपआपल्या विचारविश्वात मग्न झाले होते.

पनवेल एस. टी. डेपो 

पनवेल ते वडखळ नाका जवळपास ३५ कि.मी. एवढे अंतर होते. एक तास कसा तरी काढायचा होता. माझ्याकडे कपड्यासहीत इतर वस्तूंनी भरलेली एकच मोठी बॅग होती. ती बॅग मांडीवर घेतली व त्यावर डोकं ठेवून झोपण्याचा प्रयत्न करू लागलो. डुलकी लागली की तोल जाऊन बाजूच्या प्रवाश्याच्या अंगावर सर्व शरीराचा भार जायचा. नंतर कधी गाढ झोप लागली कळलेच नाही. वडखळ नाका आल्यावर बाकीच्या लोकांनी मला उठवले. रूग्णवाहिनीच्या चालकाला झोपेच्या झिंगेतच पैसे दिले आणि खाली उतरलो. रात्रीचे साडेअकरा वाजले होते. वडखळ नाक्यावरून दोन रस्ते जात होते. तिकडच्या लोकांना विचारले असता समजले की इथून गोव्याला जाणारी बस मिळणार नाही. नाक्यावरच खेडला जाणारी पांढऱ्या रंगाची एक सुमो गाडी प्रवासी प्रतिक्षेत उभी होती. मग विचार न करता सुमो गाडीत जाऊन बसलो.

वडखळ नाक्यावरून खेड हे जवळपास १३० कि.मी. लांब होते. कमीतकमी तीन तासांचा प्रवास म्हटले तरी तिकडे पोहचेस्तोवर रात्रीचे अडीच-तीन वाजणार होते. सुमो गाडी नवीन वाटत होती. बसायला जागा सुद्धा व्यवस्थित आरामदायी होती. मी प्रथमच असा प्रवास करत होतो. सोबतच्या प्रवाश्यांना कदाचित त्याची सवय असावी. काही प्रवासी गाडीच्या चालकाला ओळखत होते. मी परत झोपण्याचा प्रयत्न करत होतो. गाडीच्या चालकाबरोबर गप्पा मारणार्‍यां प्रवाश्यांच्या आवाजाचा माझ्या झोपेवर काही परिणाम झाला नाही. परंतु एकाने खिडकी उघडी ठेवली होती. थंड हवा आत येत असल्यामुळे मी थंडीने कुडकुडायला लागलो. त्याला विनंती करून खिडकी बंद करायला लावली. नंतर मात्र मला छान झोप लागली.

सुमो गाडी रात्री तीन वाजता खेडला पोहचली. आतापर्यंत माझ्या झोपेचा अर्धा कोटा पुर्ण झाला होता. बाहेर खूप थंडी होती. मी बरोबर स्वेटर आणले नव्हते. अंगातील थंडी घालवण्यासाठी पोटात काहीतरी गरम जाणे आवश्यक होते. खेडच्या नाक्यावर एकच चहावाला होता. तिथे बरेच लोकं घोळका करून उभे होते. त्यांच्या बाजूला काही लाकडे जळत होती. ते लोकं चहा पीत पीत शेकोटी घेत होते. मग मी सुद्धा चहाबरोबर शेकोटी घेऊ लागलो. रात्रीच्या या अश्या प्रवासाचा मी खूप आनंद लुटत होतो. रात्रीच्या तीन वाजताची थंडी, हवेतला अल्हाद, सर्वत्र पसरलेला अंधार, रस्त्यावर धावणारी वाहने, हातात गरम गरम चहा आणि ती शेकोटी खरोखरच माझ्यासाठी तो एक वेगळाच अनुभव होता. 

खेडवरून रत्नागिरीला जायला थेट सकाळी बस होती. तिकडच्या लोकांनी चिपळूणला जायला सांगितले. खेडवरून चिपळूण एका तासाच्या अंतरावर होते. चिपळूणला जायचे ठरवले. त्यासाठी बस किंवा कुठले इतर वाहन येते का याची वाट पाहत होतो. समोरून एक कार जात होती. मी हात केल्यावर थोडे पुढे जाऊन कार थांबली. कारमध्ये चालक आणि एक माणूस मागे बसला होता. त्यांनी विचारलं, "कुठे जायचे आहे?" त्यांना चिपळूणपर्यंत सोडायला सांगितले. त्यांनी मला आत घेतले. थोडा वेळ आम्ही एकमेकांशी संवाद साधला. नंतर आम्ही दोघेही झोपी गेलो. पहाटे साडेचार वाजता चिपळूण आले. कारने मला चिपळूण नाक्यावर सोडले. कारचालकांचे आभार मानल्यावर ते पुढे निघून गेले. मी एकटाच रत्नागिरीला जाण्यासाठी गाडीच्या शोधात नाक्यावर उभा होतो. रस्त्यावर कोणीच नव्हते. काही वेळात एक जीप आली. मला बघून जीप थांबली. ती गाडी रत्नागिरीला जाणारी होती. माझ्या जीवात जीव आला. माझी बॅग उचलली आणि रत्नागिरीला निघालो. वैयक्तिक इच्छांचे आस, हव्यास व ध्यास असे तीन प्रकार असतात. 'आस' म्हणजे एखादी गोष्ट फक्त हवी असं वाटणे. मग ती मिळो किंवा न मिळो. 'हव्यास' म्हणजे गरज नसताना सुद्धा तीच गोष्ट हवी व त्यासाठी विनाकारण दुःखी होणे. 'ध्यास' म्हणजे फक्त तीच आणि तीच गोष्ट मिळवण्याची ध्यानीमनी सतत इच्छा करणे. माझी आस व हव्यास इच्छा आता ध्यासात बदलली होती. बेळगावला जाण्याआधी कुठल्याही परिस्थितीत रविवारी गोव्याला मंदिरात जाऊन आमच्या कुलदेवी म्हाळसा नारायणीचे दर्शन घ्यायचा मला ध्यास लागला होता.....

माझा एक अनोखा व संस्मरणीय वाढदिवस...

'करायलो गेलो एक आणि झालं भलतंच' या वाक्यातील 'भलतंच' या शब्दाचा अर्थ सर्वसाधारणत: 'भलत्याच' नकारात्मक पद्धतीने घेतला जातो. परंतु प्रत्येकवेळी तो तसा असेलच असं जरूरी नाही. घटनेचा परिणाम जेव्हा आपल्या समोर येतो तेव्हा तो परिणाम म्हणजे भगवंताने आपल्याला दिलेले आपल्या पुर्वकर्मांचे फळ असते. एखादे फळ अचानक ध्यानीमनी नसताना पदरात पडू शकते. अनेकांना आपला वाढदिवस थाटामाटात साजरा व्हावा अशी इच्छा असते. वास्तविक पाहता सर्व दिवस एकसारखेच असतात. वाढदिवसाला विशेष दिवस म्हटले किंवा उतारवयात 'काढदिवस' असे म्हटले तरी सुर्य सकाळी न चुकता ठरलेल्या वेळी उगवतो व संध्याकाळी मावळतो. रात्री चंद्र सूर्याची जागा घेतो. फक्त सतत बदलत रहातात ते मानवाच्या दिनदर्शिकेतील दिनांक, वार, महिने आणि वर्ष. अनेकजण आपल्या वाढदिवसाची वाट उत्सुकतेने पाहात असतात. त्या दिवशी आपल्याला अंतर्बाह्य एक वेगळंच वातावरण निर्माण झाल्याचे जाणवते. कधी कधी आपल्या नकळतपणे ते वातावरण आपल्या भोवती निर्माण केले जाते. वाढदिवसाला आपल्या परिवरातली आप्तजन, जिवलग मित्र, नातेवाईक सर्व एकत्र आल्यावर त्यांच्याबरोबर केक कापण्यातील मजा काही औरच असते. सकाळपासून शुभेच्छांचा वर्षाव सुरूच असल्याने दिवसभर आपण आनंदात असतो. शेवटी दिवस कसा गेला ते कळतच नाही.

लहानपणी मी खूप मस्ती करायचो. माझ्या मस्तीखोरपणामुळे मी चार वर्षाचा असतानाच ताईने शाळेत माझे नाव नोंदवले. तेव्हा बालवाडी हा प्रकार नव्हताच. थेट इयत्ता पहिलीपासून सुरुवात होत असे. इयत्ता पहिलीत नांव नोंदवायचे तर त्यासाठी सहा वर्षे पूर्ण असणे आवश्यक होते. त्याकाळी जन्माचा दाखला सादर करणे वगैरे काही भानगड नसल्याने पालक जो जन्मदिनांक सांगतील तो गृहीत धरला जायचा. शाळेत माझा जन्म दिनांक १५ जुलै १९६४ असा वेगळाच दिला गेला. मला एक वर्षांनी मोठे करून लहानवयातच माझ्या आयुष्यातील एका वाढदिवसाला काढदिवस ठरवून वजा करण्यात आले. आईने सांगितल्याप्रमाणे माझा खरा जन्मदिनांक १५ सप्टेंबर १९६५ असा होता. त्याकाळी आमच्याकडे कोणाचाही वाढदिवस साजरा केला जात नसे. वाढदिवस साजरा करणे हा प्रकार फक्त चित्रपटात पाहिला होता. कुंदापूरहून डोंबिवलीला आल्यावर प्रथमच मी इमारतीतल्या काही लोकांच्या घरी वाढदिवस साजरा करण्यासाठी जाऊ लागलो. नंतरच्या काळात मी स्वतः पुढाकार घेऊन माझ्या परिवारातील लहान मुलांचे वाढदिवस साजरे करायला सुरुवात केली.

आमच्या जपान लाईफ कंपनीचे ठाण्याच्या देव प्रयाग येथील कार्यालय आता छोटे पडू लागले होते. चर्चासत्रास येणाऱ्या लोकांची संख्या दिवसागणिक वाढत चालली असल्याने कंपनीने ते कार्यालय ठाण्याच्या कापुरबावडी जवळील नवनीत मोटर्सच्या समोरील इमारतीत स्थलांतरित केेले होते. या कार्यालयाची जागा खूप मोठी होती. संध्याकाळी चर्चासत्र संपल्यावर कार्यालयात बाहेरून आलेली सर्व लोकं निघून गेल्यावर आम्ही कंपनीचे सर्व सभासद मात्र कार्यालयातच काही वेळ थांबायचो व दिवसभराच्या कामाचा आढावा घ्यायचो. कोणाचा वाढदिवस असेल तर केक व काही खाद्यपदार्थ आणून त्या सभासदाचा वाढदिवस थाटामाटात साजरा करायचो.

जपान लाईफ कंपनीची उलाढाल खूप मोठी व दिवसेंदिवस वाढतच जाणारी होती. व्यवसाय वाढवण्यासाठी कंपनी निरनिराळ्या पद्धतीने प्रयत्न करत होती. त्याचाच एक भाग म्हणून सभासदांसाठी 'पदोन्नती समारंभ' (प्रमोशन सेरेमनि) हा एक प्रकार होता. दर महिन्यात बरेच लोकं कंपनीचे सभासद (जॉईन) व्हायचे. जेव्हा एखादी व्यक्ती कंपनीची सभासद होत असे तेव्हा ती व्यक्ती BD म्हणजे 'बिझनेस डिस्ट्रीब्युटर' असायची. त्या व्यक्तीने आणखी तीन नवीन सभासद जोडले (जॉईन) की ती व्यक्ती मग AD म्हणजे 'अ‍ॅडव्हायसरी डिस्ट्रीब्युटर' बनायची. अश्या पद्धतीने पुढे MCD, DD, MD अशी विविध बढतीची पदं असायची. दर महिन्यामध्ये ज्यांना बढती मिळाली असेल त्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी कंपनी 'पदोन्नती समारंभ' हा एक कार्यक्रम आयोजित करायची. कंपनीच्या ठाणे कार्यालयाच्या पदोन्नती समारंभाचे आयोजन गडकरी रंगायतन येथे केले जायचे. अश्या दोन कार्यक्रमांमध्ये मी सुद्धा उपस्थित होतो. तिथे खूप मजा यायची. कार्यक्रमात सहभागी झालेल्या प्रत्येकाला वाटायचे की आपल्याला बढती मिळाली पाहिजे जेणेकरून सगळ्यांशी व्यासपीठावरून (स्टेजवरून) संवाद साधायची संधी सुद्धा मिळेल.

मध्यंतरी काही महिने पदोन्नती समारंभ हा कार्यक्रम झालाच नव्हता कारण त्याच्या आयोजनाची जवाबदारी घेणारे कोणी नव्हते. मी नियमितपणे कार्यालयात जायचो. कार्यालयातील सर्वांना मला जेवढी जमेल तेवढी मी मदत करायचो. सर्वांना सहकार्य करण्याची माझी कार्यपद्धत पाहून मला ठाणे कार्यालयात मार्शल बनवले गेले. काही दिवसातच मार्शलरावांना लोकांचे लीडर बनवले गेले. मी मार्शल लीडरची भूमिका स्वीकारल्यावर माझ्याकडून सर्वांना अधिकाधिक मदत करू लागलो. एके दिवशी कार्यालयाच्या व्यवस्थापकांनी (मॅनेजरनी) पदोन्नती समारंभाच्या आयोजनाची जवाबदारी माझ्यावर टाकली. मी दिलेली कुठलीही कामे आनंदाने स्वीकारायचो त्यामुळे हे जवाबदारीचे काम सुद्धा मी तेवढ्याच खुशीने स्वीकारले. 

कंपनी पदोन्नती समारंभाच्या आयोजनासाठी ठराविक रक्कम द्यायची. त्याच रकमेतून सभागृह आरक्षित (हॉल बुक) करण्यापासून ते कार्यक्रमाच्या इतर सर्व छोट्या मोठ्या खर्चांची पुर्तता करायला लागायची. मला त्यातील काहीच माहीत नव्हते. मी पहिल्यांदा कार्यालयातून पत्र घेऊन गडकरी रंगायतन नाट्यगृह आरक्षित करायला गेलो. तेथील कर्मचाऱ्यांना कंपनीचे नांव माहीत असल्याने त्यांनी चांगला प्रतिसाद दिला. आम्ही त्यांना सुचवलेल्या तीन तारखांपैकी एक तारीख ते आमच्यासाठी निश्चित करायचे. मग कंपनीच्या सूचना फलकावर (नोटीस बोर्डवर) ती तारीख पदोन्नती समारंभाच्या कार्यक्रमासाठी जाहीर केली जायची. त्यानंतर मग खूप कामे करायला लागायची. पदोन्नती समारंभ हा जवळपास दोन तासांचा कार्यक्रम असायचा. ज्यांना आधीच्या महिन्यात बढती मिळाली असेल त्या सर्वांचा सत्कार त्यात केला जायचा. या कार्यक्रमासाठी दुसऱ्या कार्यालयातील वरिष्ठ अधिकाऱ्यांना आमंत्रणं द्यायला लागायची. त्यांच्या हस्ते सर्वांचा सत्कार करण्यात येत असे. या सत्कार सोहळ्यादरम्यान कार्यालयातील काहीजण विविध मनोरंजनाचे कार्यक्रम सादर करायचे. त्यामध्ये एखादे छोटसं नाटक, चित्रपटातील गाणी, जादूचे प्रयोग, विनोदी एकांकिका, नृत्य वगैरे कार्यक्रमांचा समावेश असायचा. या सर्वांची निवड करायचे काम माझ्याकडे होते. 

गडकरी रंगायतनमध्ये मी आतापर्यंत दोन पदोन्नती समारंभाच्या कार्यक्रमांचे यशस्वी आयोजन केले होते. त्यानंतरच्या कार्यक्रमांसाठी मात्र आम्हाला हवी असलेली तारीख गडकरी रंगायतनकडून उपलब्ध होत नव्हती. त्याच बरोबर त्यांनी भाडे सुद्धा खूप वाढवले होते. कंपनीने दिलेल्या ठराविक रकमेतच सर्व कार्यक्रम बसवणे त्यामुळे कठीण झाले होते. मी त्यासाठी पर्याय शोधत होतो. एकदा मुलुंडच्या कालिदास नाट्यमंदिरात जाऊन चौकशी केली. गडकरी रंगायतन नाट्यगृह व त्याचा आजूबाजूचा परिसर दोन्ही खूप छान व सुंदर होते. त्यामानाने कालिदास नाट्यमंदिर दिसायला तेवढे सुंदर वाटेना. तिथे एका वेळी ६०० लोकं बसू शकतील एवढी जागा होती. भाडं कमी लागणार होते व आम्हाला पाहिजे ती तारीख सुद्धा कालीदासमध्ये मिळत होती. अखेर कार्यक्रम मुलुंडच्या कालिदास नाट्यगृहात घ्यायचा ठरवले.

दिनांक १५ सप्टेंबर २००० रोजी कालिदास नाट्यगृहात कार्यक्रम होता. मी कार्यक्रमाची रूपरेषा आखली होती. संपूर्ण दोन तासांचा कार्यक्रम होता. बर्‍याच लोकांचा बढती सत्कार सोहळा होता. त्यांचे सत्कार करण्यासाठी माहीमच्या कार्यालयातील वरिष्ठ अधीकारी आले होते. कालिदास सभागृह पूर्णपणे भरलेले होते. बरोबर सहा वाजता कार्यक्रमाला सुरुवात झाली. नेहमी प्रमाणे माझा मित्र मिनास मोझेस सूत्र संचालन करत होता. सुरुवातीला आमच्या कंपनीचे शिर्षक गीत म्हणण्यात आले. मी व्यासपीठाच्या (स्टेजच्या) मागे राहून पुढच्या कार्यक्रमांची क्रमवारी पाहत होतो. इतक्यात मोझेसच्या इशार्‍यावरून सर्व दिवे मालविण्यात आले. मला आश्चर्य वाटले. हे माझ्या कार्यक्रमांच्या रूपरेषेत (स्क्रिप्टमधे) नव्हते. मला व्यासपीठावर बोलावण्यात आले. मी मंचवर जाताच माझ्या चमूतील (टीममधील) काहीजणांनी मंचवर येऊन मला उचलून धरले. बाकीचे वीस एक लोकं मेणबत्ती घेऊन आले. त्या मेणबत्तींच्या रोषणाईने संपुर्ण कालिदास सभागृह उजळून निघालेले दिसत होते. ध्वनिक्षेपकावरून 'हॅपी बर्थडे' हे स्वरगीत कानी पडू लागले. तेव्हा माझ्या डोळ्यात पाणी आले. अर्थात ते आनंदाश्रू होते. माझा वाढदिवस नेमका कार्यक्रमाच्या दिवशी आला होता. मी कोणालाही आज माझा वाढदिवस आहे हे सांगितले नव्हते. माझा वाढदिवस ही सर्व मंडळी अश्या अनोख्या व नाट्यमय पद्धतीने साजरा करणार आहेत याची मला कल्पनाच नव्हती. करायला गेलो एक आणि झालं ते भलतंच सुखदायी, आनंददायी, धक्कादायक. ध्यानीमनी नसताना घटनेचे परिणामस्वरूप फळ विधात्याने अचानक माझ्या पदरात टाकले होते. दिनांक १५ सप्टेंबर २००० हा दिवस केवळ माझा वाढदिवस आहे म्हणून नव्हे तर तो ज्या अनोख्या पद्धतीने साजरा केला गेला त्यामुळे मी तो दिवस आजपर्यंत विसरलेलो नाही....

रस्ता रूंदीकरणानंतर वाचनालयाचे माझ्या उद्दिष्टानुसार झालेले नुतनीकरण...

'मागणी तसा पुरवठा' हा फक्त बाजाराचा नियम नसून तो मानव व नियती यांच्यामध्ये सुद्धा कर्माच्या सिद्धांतानुसार कार्यरत असलेला नियम आहे. मागणी म्हणजे गरज. गरज ही इच्छेतून निर्माण होते. पुरवठा हा गरजेची पुर्तता करतो म्हणजेच पर्यायाने इच्छापूर्ती करत असतो. जर इच्छा उदात्त, विशुद्ध व पारदर्शक असेल तर नियती संपुर्ण ब्रह्मांडात त्या इच्छेच्या पुर्ततेसाठी आवश्यक त्या घटना घडवून आणते. अश्या विशुद्ध इच्छातून ज्या गरजा निर्माण होतात त्यांच्या पुर्ततेसाठी नियती गरजांची पुर्तता करणार्‍या घटनांचा वेळच्यावेळी पुरवठा करते. मलाही तसा अनुभव आला. वाचनालयाचा पुढचा दोन फुट भाग रस्ता रुंदीकरणात मागे घ्यावा लागला होता. वाचनालयाच्या त्या तोडफोड झालेल्या भागात नवीन बांधकाम करून घेणे अनिवार्य झाले होते. सदर बांधकाम कसे व कोणाकडून करून घ्यायचे याचा मी विचार करत होतो. जेव्हा कधी आपले व्यवसायातील उत्पन्न वाढेल तेव्हा वाचनालय सुंदर व सुसज्ज करायचे हे माझे स्वप्नं व उद्दिष्ट होते. आता ती वेळ आली होती. वाचनालयाच्या सभासदांची संख्या वाढत होती. पुस्तके सुद्धा दहा हजाराच्या आसपास जमा झाली होती. जपान लाईफच्या ठाणे कार्यालयातून मला दोन लाख रुपये येणे होते. त्याच रकमेत वाचनालयाचे नूतनीकरण करायचे मी निश्चित केले. 

सन २००० चा तो मार्च महिना मी माझ्या आयुष्यात कधीच विसरु शकत नाही. कंपनीच्या ठाणे कार्यालयात माझा संपुर्ण दिवस जात असे. वाचनालयाचे नुतनीकरण करण्यासाठी मला त्या कामात जातीने लक्ष घालणे गरजेचे होते व त्यासाठी मला काम पुर्ण होईस्तोवर पुर्ण वेळ वाचनालयात थांबणे सुद्धा आवश्यक झाले होते. कंपनीतील माझ्या चमूतील (टीममधील) सर्वांना विश्वासात घेऊन त्यांना माझी अडचण सांगितली. वरिष्ठ अधिकाऱ्यांशी चर्चा करून त्यांना एक आठवडा सांभाळून घ्यायची विनंती केली. काही झाले तरी वाचनालय हा माझा मुख्य व्यवसाय होता. वाचनालयाच्या सभासदांना चांगल्या सेवा, सुविधा उपलब्ध करून देणे हे माझे आद्यकर्तव्य असल्याची मला जाणीव होती. माझी अडचण समजताच कार्यालयातील इतर सर्वजण माझी कामे व जवाबदार्‍या सांभाळायला तयार झाले. काहीजणांनी तर डोंबिवलीत येऊन वाचनालयासाठी काही मदत हवी असल्यास ती करण्याची सुद्धा तयारी दर्शविली. 

वाचनालयाचे काम होईस्तोवर संपूर्ण वेळ वाचनालयासाठीच द्यायचा असं मी ठरवले होते. माझ्या घराचे काम ज्यांनी केले होते त्या श्री. मंजुनाथ भट यांना तात्काळ बोलावून घेतले. त्यांनी माझ्या काही ओळखीच्या लोकांच्या घरी सुद्धा काम केले होते. कमी खर्चात ते चांगले काम करत असत. लोकांना त्यांचे काम पसंत पडत असे. मला वाचनालयात फर्निचर, इलेक्ट्रिक, रंगरंगोटी इत्यादी सर्व कामे एकदाच काय ती करून घ्यायची होती. ही सर्व कामे लवकरात लवकर पुर्ण करायची होती कारण वाचनालय खूप दिवस बंद ठेवून चालणार नव्हते. सभासदांची गैरसोय मला अजिबात परवडणार नव्हती. श्री. मंजुनाथ भट यांनी वाचनालयाची पाहणी केली. त्यांनी एक चांगली सूचना केली. आधीची सर्व लोखंडी फडताळी (रॅक) बदलून मार्बलचे कप्पे बनवायची कल्पना त्यांनी मांडली. मार्बलचे कप्पे असलेले वाचनालय मी आतापर्यंत कधी पाहिले किंवा ऐकले नव्हते. श्री. मंजुनाथ भट यांना मी यासाठी किती पैसे लागतील? काम पूर्ण करायला किती दिवस लागतील? इत्यादी सर्व तपशिलवार माहिती आजच्या आज मला द्यायला सांगितली. नाही तरी मला काहीतरी वेगळे करायचेच होते, त्यात त्यांनी एक चांगली कल्पना दिल्यामुळे मला बरं वाटले होते. 

मला खूप दिवस वाचनालय बंद ठेवता येणार नव्हते. सर्व काम लवकरात लवकर संपवायचे होते. कमी खर्चात परंतु दिसायला सुंदर व सभासदांना सोयीस्कर होईल असे काहीतरी करण्याचा माझा मानस होता. त्याच दिवशी संध्याकाळी श्री. भट यांनी संपुर्ण मार्बल व टाईल्स कामाचा एकंदरीत खर्च दीड लाखापर्यंत येणार असल्याचे आणि हे सर्व काम करण्याकरिता सहा ते आठ दिवस लागणार असल्याचे सांगितले. भिंतीला टाईल्स व मार्बलचे कप्पे ही कल्पना भन्नाट होती. पुस्तकांना वाळवी न लागण्याच्या दृष्टिकोनातून विचार केला तर टाईल्स व मार्बल हा एक उत्तम पर्याय ठरत होता. तसेच दिसायला सुंदर, साफसफाईला सोयीस्कर व पुस्तकांची निगा राखणे या सर्व बाबी लक्षात घेऊन पैश्यांचा विचार न करता उद्यापासून काम सुरू करण्यास मी श्री. भट यांना सांगितले.

सन १९८६ यावर्षी जेव्हा वाचनालय सुरु झाले तेव्हा फक्त शंभर पुस्तकं वाचनालयात होती. परंतु गेल्या चौदा वर्षात पुस्तकांची संख्या वाढत जाऊन ती आता अंदाजे दहा हजारपर्यंत झाली होती. आता काम सुरू होण्यापूर्वी ही सर्व पुस्तके वाचनालयातून अन्यत्र हलवायला लागणार होती. आठ दिवसांसाठी पुस्तक ठेवण्यासाठी मी जागा शोधत होतो. रामकृपा इमारतीत पहिल्या मजल्यावर माझ्या मित्राचे घर होते. त्यांनी नुकतेच ते घर रिकाम केले होते. त्यांच्याकडून आठ दिवसांसाठी घराची चावी मागवून घेतली. पुस्तके हलवायला अजय, मामा, शुभांगी असे तीन कर्मचारी तर होतेच परंतु त्यांच्या बरोबरीने माझे काही मित्र आणि सभासद सुद्धा पुस्तकं हलवण्याच्या कामात मदतीला आले. आम्ही सर्वांनी मिळून दिवसभरात सर्व पुस्तके मित्राच्या घरी नेऊन ठेवली. पुस्तके हलवाताना ती नीट हाताळणे हे सर्वात महत्वाचे होते व त्यादृष्टीने सर्वात मोठे काम झाले होते. वाचनालयात आता लोखंडी फडताळ (रॅक) व किरकोळ समान बाकी होते. मार्बलचे कप्पे बनवणार असल्याने लोखंडी फडताळ्याचा (रॅकचा) आता काही उपयोग होणार नव्हता. दुसऱ्या दिवशी ती सर्व लोखंडी फडताळं विकून टाकली. अश्या प्रकारे वाचनालयाची संपूर्ण जागा मोकळी केल्यावर श्री. भट यांना कामाचे काही पैसे आगाऊ दिले व ताबडतोब काम सुरू करण्यास सांगितले. एव्हाना जपान लाईफच्या ठाणे कार्यालयातून माझ्या खात्यात दोन लाख रुपये जमा झाले होते. नियतीने एकदा मागणी तसा पुरवठा करायचे ठरवले की मग सर्व गोष्टी वेळच्यावेळी आपोआप घडत जातात याची मी त्यावेळी अनुभूती घेतली. माझ्यासाठी ते एक उत्तम व संस्मरणीय उदाहरण बनले.

श्री. भट यांनी कामाला सुरुवात केली. आपल्या वाचनालयाची उंची आठ फूट होती. वरती सिमेंटचे पत्रे असल्याने वाचनालयामध्ये खूप उकडत असे. कर्मचार्‍यांना आणि सभासदांना उन्हाळ्यात गर्मीमुळे खूप त्रास होत असे. आता यावेळी नुतनीकरण करणार असल्याने यावर सुद्धा काहीतरी कायमस्वरूपी तोडगा काढणे आवश्यक होते. उंची वाढवता येत नव्हती कारण पालिकेच्या नियमात ते बसत नव्हते. त्यांनी वाढीव बांधकाम तोडून टाकले असते. मला एक कल्पना सुचली. उंची न वाढवता एक फूट खाली खणून खाली मार्बल बसवले तर वाचनालयाची उंची एक फुटांनी वाढणार होती. 

श्री. भट यांच्या माणसांनी कामाला सुरुवात केली. एक फूट खोल खणायचे होते. जेव्हा खणायला सुरुवात केली तेव्हा लोकांनी मला वेड्यात काढले. अरे सर्व जण उंची वाढवतात, खड्डा खणल्याने पावसात पाणी शिरेल वगैरे सूचना, सल्ले कानावर पडू लागले. कोणाला काही उत्तर न देता काम सुरू ठेवले. पहिल्या दिवशी खणण्याचे काम संपले. दुसऱ्या दिवशी कोबा, लादी बसवली. आता मार्बलचा रंग निवडायचा होता. मी हिरवा रंग सुचवला व त्याचबरोबर पांढऱ्या रंगाच्या टाईल्स बसवायचे ठरले. सदर काम जेव्हा सुरू होते तेव्हा ते कधी एकदाचे संपते असे मला झाले होते. रेती, सिमेंट, धूळ या सर्वांमुळे खूप वैताग येत होता. तो मार्बल कापताना (कटिंग) होणारा कर्कश्य आवाज सहन होत नसे. कधी कधी मनात विचार यायचा हे कर्णकर्कश्य आवाज करणारे काम ही लोकं कशी काय करतात? हे सगळं ते नेहमी कसं काय सहन करत असतील? त्यांना किती त्रास होत असेल? परंतु त्याच कामावर त्यांचे आणि त्यांच्या कुटुंबियांचे पोट होते याची जाणीव त्यावेळी प्रकर्षाने होत असे. 

कामाला सुरुवात करून दोन दिवस झाले होते. दोन दिवसांत फक्त फरशी बसवून झाली होती. दहा टक्के सुद्धा काम झालेले नव्हते. आठ दिवसात काम संपेल की नाही याची मला शंका वाटू लागली होती. सदर काम आटोपल्यावर परत पुस्तकं लावायला सुरुवात करायची होती. पुस्तक लावण्यासाठी आम्ही फक्त चार पाच लोकं होतो. सभासद सारखे विचारत होते काम कधी संपेल? कधीपासून पुस्तकं मिळतील? सर्वांना आठ दिवसांची मुदत दिली होती. माझी ही अडचण लक्षात आल्यावर तिसऱ्या दिवसांपासून श्री. भट यांनी माणसे वाढवली व काम जोरात सुरू केले. जसजसे हिरव्या रंगाचे मार्बल व त्याच्या मागे पांढऱ्या रंगाच्या टाईल्स बसवत गेले तसतशी जागेची शोभा वाढत गेली. आठ ट्यूबलाईट, चार पंखे, एक नवीन मेज (टेबल) खरेदी केले. बरोबर आठव्या दिवशी एका छोट्याश्या सुंदर मंदिरासारखी जागा सभासदांसाठी उपलब्ध झाली. रस्त्यावरून जाणारी येणारी माणसे कौतुकाने जागा पाहायला लागली. या जागेवर सुसज्ज व सुंदर असे वाचनालय उभे राहणार आहे असं आधी कोणाला सांगितले तर त्यांचा त्या गोष्टीवर विश्वासच बसत नसे. आता झालेल्या अमुलाग्र बदलाने ती जागा आश्चर्य वाटावे इतकी सुंदर दिसायला लागली होती. 

नूतनीकरणा नंतरची फ्रेंड्स लायब्ररी

आम्ही सर्वांनी मिळून मित्राच्या घरी ठेवलेली पुस्तकं वाचनालयात आणायला सुरुवात केली. इंग्रजी, मराठी व लहान मुलांची पुस्तके वेगवेगळी करून त्यांचे नवीन कप्पे निश्चित केले. दहा हजार पुस्तके योग्य त्या जागेवर लावण्यासाठी दोन दिवस लागले. सर्व पुस्तकं योग्य जागी लागल्यावर माझ्या मनातील सुंदर व सुसज्ज वाचनालयाची  कल्पना मुर्तरूपात साकार झाली होती. नुतनीकरण करण्याच्या निर्णयामुळे मला खूपच समाधान लाभले...

मार्च २००० साली डोंबिवलीतील रस्ता रुंदीकरण मोहीम.....

'जीवनात ही घडी अशीच राहू दे' असं सर्व काही सुरळीत चालू असताना प्रत्येकालाच वाटते. परंतु परिवर्तन हा सृष्टीचा केवळ नियम नसून परिवर्तन हेच जीवन आहे हे व्यवसायिकाला पक्के ठाऊक असते. तो परिवर्तनातच जीवनाच्या प्रगतीची घडी बसवत असतो. परंतु दोलायमान जीवनात कधी एखादी घडी विस्कटू लागली तर तिला नव्या घडीत बसवून नव्या जीवनाची सुरूवात करायची हिंमत व्यवसायिकाला दाखवावी लागते. माझ्याही आयुष्यातील संसार व व्यवसायवृद्धीची घडी छान बसत असताना दुसरीकडे एक घडी विस्कटत आहे की काय असं वाटणारा एक प्रसंग घडला. आग्र्याहून आणलेल्या बांबूच्या साडीची घडी न विस्कटता सुमनला दाखवली. तिला ती साडी खूप आवडली. परंतु साडीची किंमत समजल्यावर ती म्हणाली, "एवढी महागडी साडी आणायची काय गरज होती? एवढ्या पैशात मी अजून पाच साड्या घेतल्या असत्या". तेव्हा तिची कशीतरी समजूत घातली. तिला साडीचा रंग व नक्षीकाम (डिझाईन) खूप आवडले. डिसेंबर महिन्यात आमच्या चमूने (टीमने) खूप मेहनत घेतली होती. ठाणे कार्यालयात येऊन खूप लोकांनी चर्चासत्राचा (सेमिनारचा) अनुभव घेतला होता. त्या लोकांपैकी काहीजण जपान लाईफ कंपनीचे सभासद (जॉईन) होण्यास इच्छुक होते. परंतु त्यासाठी भरावे लागणारे पैसे गोळा करून त्यांना सभासद करण्यासाठी वेळ लागत होता. जानेवारी महिन्यात खूप लोक पैसे भरून जपान लाईफचे सभासद (जॉईन) झाले. जानेवारी महिन्याचे माझे उत्पन्न जवळपास दोन लाख रुपये इतके होते. एवढी मोठी कमाई मी याआधी कधीच केली नव्हती. कंपनीची हर्बल उत्पादने (प्रॉडक्ट्स) लवकरच उपलब्ध होणार असल्याने अनेक लोकं उत्सुक होते. सर्वांना कमाईचा एक वेगळा मार्ग मिळणार होता.

सन २००० च्या फेब्रुवारीमध्ये टिळकनगर विद्यामंदिर रस्त्याचे रुंदीकरण करण्यात येईल असं मला मित्रांकडून अगोदरच समजले. आपले वाचनालय रस्त्याच्या वळणावर असल्याने रस्ता रुंदीकरणासाठी वाचनालयाची किती जागा अधिग्रहीत केली जाईल याची चिंता मला भेडसावत होती. त्यावेळी डोंबिवलीतल्या काही रस्त्यांचे रुंदीकरण त्यांच्याकडेला असलेली दुकाने पाडून करण्यात आले होते. अनधिकृत बांधकामांमुळे लोकांना रस्त्यावर चालणे कठीण झाले होते. त्यात दिवसागणिक वाढत जाणार्‍या वाहनांच्या संख्येमुळे रस्त्यावर वारंवार रहदारीचा खोळंबा होत होता. त्यामुळे रस्ता रुंदीकरण अत्यंत गरजेचे व अनिवार्य झाले होते. भविष्यातील वाढीव लोकसंख्या व वाहनसंख्या यांचा विचार करून रस्ता रुंदीकरण केल्याने एकूणच रहदारीला श्वास घ्यायला थोडी मोकळी जागा मिळण्याची शक्यता होती. त्यामुळे डोंबिवलीत रस्ता रुंदीकरणाची मोहीम जोरात राबविण्यात येत होती.

फ्रेंड्स लायब्ररी टिळकनगरच्या आतील मध्यवर्ती भागात होती. टिळकनगर हा डोंबिवलीतील उच्चभ्रू व सुशिक्षितांची वस्ती असलेला विभाग म्हणून गणला जातो. सुशिक्षित व प्रतिष्ठित लोकं मोठ्या संख्येने या विभागात राहत असल्याने तशी टिळकनगरची ख्याती झाली होती. टिळकनगर विभागाच्या मध्यभागी टिळकनगर विद्यामंदिर शाळा असून शाळेच्या समोर असलेल्या रामकृपा इमारतीत फ्रेंड्स लायब्ररी होती. आपल्या वाचनालयाच्या एका बाजूला पिठाची गिरणी दुसऱ्या बाजूला इस्त्रीचे दुकान व त्या व्यतिरिक्त अजून दोन दुकाने होती. रामकृपा इमारतीच्या मालकीणबाई मुरडेश्वर आजी होत्या. रस्ता रुंदीकरणात सर्व दुकानाचा थोडा थोडा भाग अधिग्रहित केला जाणारा होता. आम्हा सर्व दुकानदारांना ते मान्य होते.

फेब्रुवारी महिन्यात पालिका अधिकारी आपल्या वाचनालयासमोरील रस्त्याचे मोजमाप घेण्यास आले. त्यांनी रूंदीकरणासाठी निशाणी म्हणून लाल रंगाची रेषा आखली. लाल निशाणीपर्यंत भिंत तोडायला रविवारी येणार असल्याचे जाताना पालिका अधिकारी सांगून गेले. तेव्हा मी वाचनालयात नव्हतो. मला वाचनालयातून यासंदर्भात दूरध्वनी आला. त्यादिवशी मी संध्याकाळी घरी न जाता ठाणे कार्यालयातून थेट वाचनालयात गेलो. पालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी केलेली लाल रंगाची निशाणी पहिली. महापालिकेच्या नियमाप्रमाणे रस्ता रुंदीकरणासाठी वाचनालयाची दोन फूट जागा अधिग्रहित केली जाणार होती. पालिकेने ठरवलेले मला मान्य होते कारण त्याचा फायदा सर्व समाजाला होणार होता. रविवारी पालिकेचे कर्मचारी भिंत तोडायला येणार होते परंतु नेमके त्याच रविवारी मला खूप कामे होती. परंतु वाचनालयाची भिंत तोडली जाणार असल्याने मी त्या दिवशी बाहेर कुठेही न जाता वाचनालयातच थांबायचा निर्णय घेतला.

रविवार उजाडला. काही लोकांना भेटण्याचा कार्यक्रम होता त्या सर्वांना दूरध्वनीकरून कार्यक्रम पुढे ढकलण्यात आल्याचे सांगितले. त्यादिवशी मी माझे इतर सर्व कार्यक्रम रद्द केले. रविवारी सकाळी जास्त करून आमच्या घरी इडली सांबार असायचा. सुमनने बनवलेल्या सांबारची चव निराळीच. मी सात ते आठ इडल्या खायचो. गरम गरम इडली बरोबर मला लोणी सुद्धा लागायचे. लोण्यासाठी सुमनला जास्त दूध आणायला लागे. मला इडली असली की लोणी हवेच. त्या रविवारी इडली खाऊन मी वाचनालयात पोहचलो.

वाचनालयामध्ये अजय, मामा व शुभांगी तिघे होते. थोडावेळ त्यांच्या बरोबर गप्पा मारल्या. मग बाहेर जाऊन अशोक प्लंबर, पिठाची गिरणीवाला, इस्त्रीवाला या बाजूला असलेल्या सर्व व्यवसायिकांना भेटलो. त्यांच्याशी बरेच दिवस संपर्क नव्हता. आज मी वाचनालयातच थांबणार असल्याचे त्यांना कळल्यावर त्यांना सुद्धा थोडा धीर आला. आम्ही सर्वजण पालिकेच्या लोकांची प्रतीक्षा करत होतो. दुपारचे बारा वाजले तरी कुणाचा पत्ता नव्हता. मला शंका आली की पालिकेचे अधिकारी आज येतील की नाही? कारण दुपारचे १२ म्हणजे अर्धा दिवस तर हो़ऊन गेला होता. सोमवारपासून मला ठाणे कार्यालयात जावे लागणार होते. मला रोज वाचनालयात येऊन पालिका अधिकाऱ्यांची वाट पहात बसणे शक्य नव्हते. तेव्हा आता काय करायचे समजेना. यावरच विचार करत असताना साडेबाराच्या सुमारास पालिकेची यंत्रणा गुंजन सोसायटीच्या जवळ आली असे समजले. त्यावेळी मला खूप बरं वाटले. जे काही आहे ते आज एकदाचे होऊन गेले की मी मोकळा होणार होतो. पालिकेचे कर्मचारी गुंजन सोसायटीपासून लाल निशाणी असलेल्या सर्व भिंती पाडत पाडत आमच्या इथपर्यंत आले.

महापालिकेच्या पथकामध्ये बराच लवाजमा होता. एक अधिकारी, पाच सहा कर्मचारी, भिंत तोडणारी माणसे, एक मोठी गाडी, पोलिसांची गाडी, दहा बारा पोलीस त्यात दोन महिला पोलीस असे एकूण तीस एक लोकांचे मोठे पथक होते. टिळकनगरमध्ये आमच्या इथून कोणीही विरोध करणारे नव्हते. तरी सुद्धा त्यांना संरक्षणासाठी एवढी मोठी यंत्रणा बरोबर घेऊन येणे गरजेचे होते. गंमत म्हणजे पालिका पथकापेक्षा तोडफोड बघण्यार्‍यांची संख्या जास्त होती. कोणाची किती जागा जात आहे? ते कसे तोडतात?कोण विरोध करतो का? हे सर्व बघण्यासाठी लोकांनी गर्दी केली होती. गुंजन सोसायटीवरून तोडफोड करत पालिका कर्मचारी आमच्या इमारतीपर्यंत पोहचले. आधी त्यांनी अशोक प्लंबरच्या समोरची जागा तोडली. मग समोर मेघदूत सोसायटी होती तिची भिंत तोडली. नंतर वाचनालयाच्या बाजूला असलेल्या पिठाच्या गिरणीची समोरची भिंत तोडून मग ते वाचनालयाकडे ते वळले.

दोन फूटापर्यंत त्यांनी लाल रंगाची निशाणी केली होती परंतु बाजूच्या इस्त्रीवाल्याने ते निशाणी असलेले लाकूड काढून टाकले होते. मग पालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी कामगारांना पाच सहा फूट आतपर्यंत तोडायची आज्ञा दिली. मी खूप अस्वस्थ झालो होतो. अधिकाऱ्यांना विरोध करणे हा मोठा गुन्हा होता. तसे केले असते तर त्यांनी मला अटक केली असती. मला काय करायचे सुचेना. सर्वांना कामाला लावून ते लाल रंगाची निशाणी असलेले लाकूड शोधायला सांगितले. तोपर्यंत मी अधिकाऱ्यांना कसंतरी करून थांबवून ठेवले. त्यांनी पाच फूट आतपर्यंत तोडले असते तर वाचनालयाची बरीच जागा अधिग्रहणात जाऊन खूप कमी जागा शिल्लक राहिली असती. शेवटी इस्त्रीवाल्याने ते लाकूड शोधून काढले आणि त्या जागेवर ठेवून दाखवले. तेव्हा कुठे ते अधिकारी फक्त दोन फूटापर्यंतच तोडायला तयार झाले. त्यांना सर्व दुकाने सारखीच होती. मग ते वाचनालय असो किंवा अन्य कोणतेही दुकान असो त्यांना काही फरक पडणार नव्हता. त्या दिवशी मी स्वतः तिथे उभा राहिलो आणि ते लाल निशाणी असलेले लाकूड शोधून काढण्याचा खंबीरपणा दाखवल्याने वाचनालयाची बरीचशी जागा वाचली. आलेल्या प्रसंगाला मी धीरोदात्तपणे व हिंमतीने सामोरा गेल्याने जीवनातील एक घडी विस्कटत असताना नवी घडी मात्र नीट बसवल्याचे समाधान माझ्या वाट्याला आले.

हॉटेल ताज पॅलेसमध्ये दुसर्‍या दिवशी मला भेटलेले देव...

'आनंद पोटात माझ्या मावेना हो मावेना' या भक्तीगीतामध्ये विविध देवांच्या दर्शनाला नुसते जायचे म्हटल्यावर होणार्‍या आनंदमय मनःस्थितीचे वर्णन भाविक करत आहे. परंतु जर आपल्या मनातील देव स्वतःहूनच आपल्याजवळ चालत आले तर मग त्या भाविकाच्या आनंदाला काही सिमाच शिल्लक रहाणार नाही हे सुज्ञांस सांगणे न लगे. दिल्लीच्या हॉटेल ताज पॅलेसमध्ये पोहोचल्यापासून दररोज संध्याकाळी मी सुमनला फोन करून वाचनालयाच्या कामकाजाचा चौकशीवजा आढावा घ्यायचो. पैसे किती जमा झाले? दिवसभरात किती सभासद आले? नवीन पुस्तकं आली आहेत का? वगैरे इत्थंभूत विचारपूस करायचो. तसेच आमच्या कंपनीच्या चर्चासत्राची सर्व माहिती मी सुमनला द्यायचो. फक्त रुपये २०००/- खर्च करून साडी घेतल्याची माहिती तिला दिली नव्हती. ती साडी थेट डोंबिवलीला पोहचल्यावरच सुमनला दाखवायची असं मी ठरवले होते. दिल्लीला येऊ न शकलेल्या माझ्या चमूतील (टीममधील) काही सभासदांना मी दूरध्वनीवरून दररोजच्या चर्चासत्राचा तपशीलवार वृत्तांत देत असे. व्यवसायवृद्धीसाठी मी नेहमी त्यांच्या संपर्कात रहाणे आवश्यक असल्याने या सर्व व्यवसायिक शिष्टाचारांचे मी नियमितपणे पालन करत होतो.

मंगळवारी दुसऱ्या दिवशीच्या चर्चासत्राला सुरुवात झाली. त्या दिवशी सर्वजण वेळेच्या आधीच सभागृहामध्ये हजर झाले होते. 'पुढल्यास ठेच अन् मागचा शहाणा' या उक्तीनुसार उशीरा पोहचल्यामुळे पहिल्या दिवशी जो फटका काहीजणांना बसला होता त्यामुळे आता सर्वांनाच वेळ पाळण्याचे महत्व समजले होते. त्या दिवशी श्री. वसंत पंडित काही कामानिमित्ताने बाहेर गेले होते. त्यांनी सांगितल्याप्रमाणे साधारणतः सहा महिन्यात विविध हर्बल उत्पादने (प्रॉडक्ट्स) उपलब्ध होणार होती. दिवसभरातील चर्चासत्रामध्ये आमच्या कंपनीच्या नवीन येणाऱ्या हर्बल उत्पादनांची माहिती देण्यात आली. शँपू, फेस पावडर, फेस वॉश सारख्या बर्‍याच हर्बल उत्पादनांची आम्हाला माहिती देण्यात आली. विक्रीच्या दृष्टीने ही माहिती खूप उपयुक्त होती.

दुसऱ्या दिवशीचे चर्चासत्र संपल्यावर आम्ही आमच्या निवासकक्षात (रूमवर) पोहचलो. चर्चासत्रामध्ये मला खूप काही शिकायला मिळाले. मी विचार करत होतो या चर्चासत्रासाठी कधीपासून तयारी केली गेली असेल? जागा निवडण्यापासून आमच्या सर्वांचे राहणे, सकाळचा नाष्टा, जेवण, सभागृहाची व्यवस्था सर्वकाही योजनाबद्ध होते. या मागची यंत्रणा कशी कार्यवाही करत असेल याचा मी विचार करत होतो. त्यातून खूप काही शिकण्यासारखे होते. त्या दिवशी सुद्धा आमचे पोहायला जायचे ठरले. आम्ही सर्वजण स्वीमिंग पूलावर जाण्यासाठी निवासकक्षातून (रूममधून) बाहेर पडलो. उद्-वाहनाने (लिफ्टने) खाली उतरून दरवाजाच्या दिशेने निघालो. बाहेर बघतो तर ताज पॅलेस हॉटेलच्या बाहेर पुष्कळ गर्दी जमलेली दिसत होती. त्या गर्दीमध्ये महाविद्यालयीन मुलींची संख्या जास्त दिसत होती. मला वाटले कोणीतरी नट-नटी आले असतील त्यांना बघण्यासाठी एवढी गर्दी जमली असेल. उत्सुकता म्हणून आमच्यापैकी एकाने स्वागतकक्षाकडे (रिसेप्शन कौऊंटर) जाऊन चौकशी केली. उद्या दिल्लीत होणाऱ्या भारत विरुद्ध न्यूझीलंड क्रिकेट सामन्यासाठी भारत व न्यूझीलंडचे संघ हॉटेलमध्ये उतरले आहेत अशी माहिती मिळाली. नट-नट्यांना नव्हे तर क्रिकेटपटूंना बघण्यासाठी एवढी गर्दी जमली होती हे तेव्हा लक्षात आले.

सन १९९९ साली न्यूझीलंडचा क्रिकेट संघ भारत दौर्‍यावर आला होता. दिल्लीमध्ये मालिकेतील शेवटचा आणि निर्णायक सामना होणार होता. दिनांक १७ नोव्हेंबरला म्हणजे उद्याच तो सामना दिल्लीत खेळला जाणार होता. जो संघ तो सामना जिंकेल तो संघ मालिका व चषक दोन्ही खिशात घालणार होता. सौरव गांगुली भारतीय संघाचा कर्णधार होता. कपिल देव भारतीय संघाचे प्रशिक्षक (कोच) होते. सौरव गांगुली, अजय जडेजा आणि सचिन यांच्या खेळाची कारकिर्द ऐन भरात (फुल फॉर्मात) आली होती त्यामुळे आपण जिंकण्याची शक्यता मला जास्त वाटत होती. भारतीय संघाने सामना जिंकावा जेणेकरून मालिका सुद्धा आपण जिंकू अशी मला तीव्र इच्छा होत होती.

आज आम्ही सर्वजण पोहून झाल्यावर लगबगीने निवासकक्षाकडे (रूमवर) निघालो कारण आम्हाला क्रिकेटपटूंना बघण्याची उत्सुकता होतीच. क्रिकेट संघ आणि आम्ही एकाच हॉटेलमध्ये म्हणजे ताज पॅलेसमध्ये असल्याने त्या क्रिकेटपटुंना पाहण्याची आयती संधी आमच्याकडे चालून आली होती. आमचे देव आमच्याकडे चालून आले होते. निवासकक्षात जाऊन घाईघाईने कपडे बदलून खालच्या सभागृहाकडे जाण्यासाठी निघालो. उद्-वाहनातून (लिफ्टमधून) बाहेर पडताच समोर न्यूझीलंडचे दोन क्रिकेटपटू दिसले. कदाचित ते दोघे फलंदाज (बॅट्समन) असावेत कारण त्यांच्या दोघांच्या हातात बॅट होती. ते नुकतेच सराव करून हॉटेलमध्ये परतले होते. ते दोघे वयाने खूप लहान वाटत होते. ते इतके गोरे होते की त्यांचे केस सुद्धा पिंगट रंगाचे होते. उंची जवळपास सहा सव्वासहा फूट असावी. त्यांना बघायला मला मान वर करावी लागत होती.आमच्यापैकी एकाने त्यांच्याशी इंग्रजीमधून बोलण्यास सुरुवात केली. ते दोघे न्युझिलँडर्स जलद गतीने इंग्रजीत बोलत असल्याने त्यांचे उच्चार व ते काय बोलत आहेत ते मला काही कळत नव्हते. त्यांची परवानगी घेऊन आम्ही त्यांच्या सोबत काही छायाचित्रे (फोटो) काढली. त्यांना बघण्यासाठी बाहेरच्या बाजूला गर्दी जमली होती.

न्यूझीलंडच्या क्रिकेटपटू बरोबर छायाचित्र (फोटो) काढत असताना भारतीय संघाचे काहीजण आपल्या निवासकक्षातून बाहेर पडून खाली आले तेव्हा एक गंमत झाली. हॉटेलबाहेर जी महाविद्यालयीन तरूण मुले व मुली ताटकळत उभी होती ती दरवाज्यावर उभ्या असलेल्या दोघांची परवानगी घेऊन आत शिरली. त्यात जास्ती करून मुलीच होत्या. आम्ही मागे वळून पाहीले तर अजय जडेजा तिथे आला होता. अजय जडेजा प्रत्यक्षात दिसायला देखणा होता व त्याची केशरचना (हेअर स्टाईल) तर मस्त भन्नाट होती. त्याच्या चेहऱ्यावरचे हास्य सर्वांचे लक्ष वेधून घेत होते. तो मैदानात असताना खूप करमणूक करायचा. आपल्या क्रिकेट संघात सचिन तेंडुलकर सर्वात लोकप्रिय होता. पण इथे सर्व अजय जडेजाचे चाहते होते. त्याच्या चाहत्यांमध्ये जास्त करून मुली होत्या. त्यांना तो अधिक आवडत असे. तो बाहेर येताच मुलींची त्याच्याभोवती झुंबड उडाली. कोणी त्याच्या बरोबर छायाचित्र (फोटो) काढतोय तर कोणी त्याच्याशी बोलायचा प्रयत्न करतोय, तर कोणी त्याची सही घेतोय असं दृश्य त्यावेळी पहायला मिळाले. सर्वजण त्याला पाहण्यात मग्न होते. प्रवास करून आल्यामुळे तो जास्त वेळ न थांबता निवासकक्षाकडे (रूमवर) निघून गेला.

मी लहानपणापासून क्रिकेटचा चाहता होतो. मला क्रिकेट खेळायला व बघायला दोन्ही आवडत असे. मला भारतीय संघाचा अभिमान वाटायचा. नेहमी आपणच जिंकावे असं वाटायचे. पण खेळाच्या नियमाप्रमाणे दोन संघापैकी एक संघ जिंकणार तर एक संघ हरणार हे नक्की होते. उत्तम कामगिरी करून हरलो तर काही वाटत नसे. सामना वरच्या दर्जाचा व बरोबरीचा झाला पाहिजे असं नेहमी वाटत असे. अन्यथा निराश व्हायचो. जेव्हापासून कपिल देवने भारतीय संघात प्रवेश केला तेव्हापासून आपण जिंकण्याची शक्यता जास्त वाटू लागली होती. कपिल देव यांनी भारतीय संघाला खूप मोठे नाव मिळवून दिले होते. त्यांनी कुठल्याही कारणास्तव एकही सामना न चुकवता सलग सर्व सामने खेळले होते. त्यांच्याबद्दल मला खूप आदर वाटायचा. आता तर कपिल देव निवृत्त होऊन भारतीय संघाचे प्रशिक्षक (कोच) म्हणून जवाबदारी सांभाळत होते. आपण कपिल देव यांना प्रत्यक्ष कधी भेटु शकतो याचा मी कधी विचार सुद्धा केला नव्हता. आज ती संधी माझ्याकडे चालून आली होती. मग आनंद पोटात कसा मावेल? 

कपिल देव आणि त्यांच्याबरोबर काही लोकं त्याच्या निवासकक्षातून (रूममधून) बाहेर पडले. उद्-वाहनाने (लिफ्टमधून) खाली येऊन एका कोपऱ्यात दोघांशी बोलत होते. मला विश्वासच बसत नव्हता की मला सर्वात जास्त प्रिय असलेल्या क्रिकेटपटूला मी प्रत्यक्ष 'चक्षुर्वै सत्यम्' असे पाहत होतो. आम्ही सर्वजण त्याच्या अगदी बाजूला जाऊन उभे राहिलो. कपिल देव यांनी अगदी साधे कपडे परिधान केले होते. त्यांचे बोलणे, हसणे, चेहऱ्यावरचा हावभाव सर्वांकडे माझे बारीक लक्ष होते. अगदी सर्वसामान्य माणसांसारखे ते वागत होते. त्यांचे बोलणे संपल्यावर त्यांचे आमच्याकडे लक्ष गेलं. त्यांनी आम्हाला बोलावून घेतले. आम्ही सर्वजण काही मिनिटे त्यांच्याशी संवाद साधला. उद्याच्या सामन्यासाठी आम्ही त्यांना शुभेच्छा दिल्या. नंतर आम्ही त्यांच्या बरोबर छायाचित्रे (फोटो) सुद्धा काढली. हा सोनेरी क्षण माझ्या आयुष्यातील असा एक अविस्मरणीय क्षण होता की त्या एका सोनेरी क्षणात मी खूप मोठे आयुष्य जगल्याचा मला आनंद मिळाला. हा आनंद पोटातच काय संपुर्ण आसमंतात कुठेच मावत नव्हता.