सरस्वती येता दारी…

सर्वसाधारणत: एप्रिल-मे महिन्यात शालेय सुट्ट्यांचा हंगाम चालू होत असल्यामुळे दरवर्षी एप्रिलपासून सभासदांची संख्या वाढायला सुरुवात व्हायची. त्याचबरोबर सभासदांकडून नवीन पुस्तकांची मागणी सुद्धा वाढायची. डोंबिवलीमध्येच सुप्रसिद्ध लेखक अरुण हरकारे यांच्याकडे बरीचशी पुस्तके स्वस्त दरात मिळतात असं मी ऐकले होते. त्यांची स्वतःची 'रावजी प्रकाशन' ही संस्था होती. लेखक अरूण हरकारे यांचा पत्ता मी पुस्तकातून शोधून काढला. डोंबिवली पूर्वेकडील नेहरू रोडवरील जलाराम मंदीराजवळ असलेल्या या 'रावजी प्रकाशन' संस्थेच्या कार्यालयात मी एके दिवशी सकाळी पुस्तकं खरेदीसाठी गेलो. तिथून जवळच असलेल्या सारस्वत कॉलनीतील गुरुमंदिराजवळ सदर संस्थेचे पुस्तकांचे दुकान होते. पुस्तकांनी खच्चून भरलेल्या या दुकानात एक गृहस्थ खुर्चीत बसून कसला तरी विचार करत होते. माझी ओळख करून देऊन मी त्यांना पुस्तकं विकत घ्यायला आल्याचं सांगितले. त्यांनी सुद्धा त्यांची ओळख करुन दिली. ते स्वतः लेखक अरुण हरकारे होते. माझ्या वाचनालयाच्या बारा वर्षाच्या कारकिर्दीत मी प्रथमच एका सुप्रसिद्ध लेखकाला भेटत होतो.

श्री. अरुण हरकारे दिसायला साधेसुदे, उंची सहा फूट, पांढरा पोशाख, डोक्यावर काऊबॉयची टोपी, आवाज खणखणीत असं भारदस्त व्यक्तीमत्व. त्यांच्याशी थोडावेळ गप्पा मारल्यानंतर त्यांनी मला विविध प्रकाशनांची अनेक पुस्तकं दाखवली. त्यांच्याकडे पंचवीस टक्क्यांपासून ते ऐंशी टक्क्यांपर्यंत सवलत असलेल्या पुस्तकांचा विपुल साठा होता. मला फक्त तीन हजार रुपयांची पुस्तके खरेदी करायची असल्याने मी बाबा कदम, श्रीकांत सिनकर, जयंत रानडे, सुहास शिरवळकर अश्या निवडक लेखकांच्या कादंबऱ्या विकत घेतल्या. मी डोंबिवलीतल्या दुकानातुन केलेल्या पुस्तकांच्या आतापर्यंतच्या खरेदीपैकी ही सर्वात मोठी पुस्तक खरेदी होती.

सुप्रसिद्ध लेखक श्री. अरुण हरकारे

श्री. अरुण हरकारे यांच्याकडून विविध पुस्तके खरेदी करून आल्यानंतर काही दिवसातच श्री. सुनील पोतेकर नावाचे इसम माझ्या वाचनालयात आले. त्यांनी येताना जनार्दन ओक या लेखकाच्या काही कादंबऱ्या आणल्या होत्या. सुरुवातीला मला वाटले होते की ते स्वतः लेखक जनार्दन ओक असतील. परंतु नंतर त्यांनी आपला परिचय करून दिल्यामुळे श्री. सुनील पोतेकर हे माझ्या चिरस्मरणात राहिले. 'हे पुस्तक रात्री वाचू नये' असं श्री. जनार्दन ओक यांच्या एका कादंबरीच्या मुखपृष्ठावर छापले होते. मी आणि अजय वाचनालयात येणाऱ्या सभासदांना आवर्जून ती कांदबरी वाचायला द्यायचो व सभासद सुद्धा आवडीने ती कांदबरी घेऊन जात असत. दरम्यान श्री. सुनील पोतेकर यांच्याशी चांगला परिचय झाला व ते बाकीच्या लेखकांची पुस्तके सुद्धा घेऊन येऊ लागले. नंतर मी त्यांच्याकडून अधिकाधिक पुस्तके खरेदी करु लागलो.

याच दरम्यान 'ललित वितरण' या संस्थेचे मालक श्री. लिमये पुण्याहून माझ्या फ्रेंड्स लायब्ररीत आले. ते ज्ञानविकास वाचनालयात नियमितपणे पुस्तके देत असत. ज्ञानविकासचे मालक श्री. परांजपे यांनी श्री. लिमये यांना फ्रेंड्स लायब्ररीचा पत्ता दिला होता. श्री. लिमये पुण्याहून पुस्तके आणून आमच्या सारख्या बऱ्याच वाचनालयात पुस्तकांचा पुरवठा करत असत. अनेक वर्षे पुस्तकांच्या व्यवसायात असल्या कारणामुळे त्यांना पुस्तकांचे अफाट ज्ञान होते. त्यांच्याकडे नावाजलेल्या लेखकांची पुस्तके तर असायचीच परंतु कोणतेही नवीन पुस्तक बाजारात येणार असले की ते त्या पुस्तकाची आगाऊ ऑर्डर सुद्धा घेऊन जायचे. त्यामुळे दोन ते तीन दिवसांत नवीन पुस्तक वाचनालयात उपलब्ध होऊ लागले. श्री. लिमये यांच्यामुळे पुण्यातील प्रकाशकांची दर्जेदार पुस्तके आमच्या लायब्ररीत यायला प्रारंभ झाला.

श्री. लिमये (ललित वितरण, पुणे)

मराठी पुस्तके वाचनालयाच्या दारात येऊ लागल्यामुळे आता मला मराठी पुस्तकांसाठी बाहेर हिंडायची गरज नव्हती. मात्र इंग्रजी पुस्तके मला मुंबईहून आणायला लागायची. दर सोमवारी सकाळी मी इंग्रजी पुस्तकं खरेदीसाठी मुंबईला जायचो. फ्लोरा फॉऊंटन म्हणजे आताच्या हुतात्मा चौक येथे अनेक विक्रेते पदपथावरच जुन्या इंग्रजी पुस्तकांचे ढिगच्या ढिग लावून ती विकायचे. त्यामध्ये निरनिराळ्या इंग्रजी लेखकांची पुस्तके स्वस्त दरात मिळायची म्हणून मी अधूनमधून तिकडून चारपाचशे रुपयांची इंग्रजी पुस्तके खरेदी करायचो. काहीवेळा माटुंगा येथून काही इंग्रजी पुस्तके विकत घेतली. वाचनालयातील इंग्रजी पुस्तकांची मागणी वाढत होती. सिडने शेलडॉन, रॉबिन कूक, विलबर स्मिथ, रॉबर्ट लुडलूम, आर्थर हेली इत्यादी लेखकांच्या पुस्तकांची सभासद चौकशी करत असत. 'मे. रूपा आणि कंपनी' यांच्याकडे अश्या लेखकांची पुस्तके उपलब्ध असल्याचं जसे मला समजले तसे मी त्यांचा पत्ता मुंबईच्या पुस्तक बाजारातील एका विक्रेत्याकडून मिळवला.

'मे. रूपा आणि कंपनी' ही संस्था ग्रँट रोडच्या पूर्वेला असलेल्या मिनर्व्हा चित्रपटगृहाच्या बाजूच्या गल्लीत होती. शोले चित्रपटामुळे मिनर्व्हा हे नाव सुप्रसिद्ध झाले होते. सदर पत्ता शोधत असतानाच लांबूनच 'मे. रूपा आणि कंपनी'चा फलक दिसला. बाहेरील काचेतून पुस्तकं सजवलेली दिसत होती. आतमध्ये माझ्यासारख्या पुस्तकं विकत घेणाऱ्यांची गर्दी होती. श्री. पॉयस नावाचे ख्रिश्चन गृहस्थ तेथील व्यवस्थापक (मॅनेजर) होते. मी माझे नाव सांगताच ते माझ्याशी कोकणीतून बोलायला लागले. ते गोव्याकडील कोकणी बोलत होते. मी पुस्तके पाहायला सुरुवात केली. एकाच पुस्तकाच्या हजार हजार प्रतींचे ढीग रचून ठेवलेले मी प्रथमच पाहत होतो. पुस्तकं निवडायला मला बराच वेळ लागला. मी शंभरच्या आसपास पुस्तकं निवडली होती. माझ्या अगोदर आलेल्या विक्रेत्यांचे बिल बनवण्याचे काम चालू होते. मी पुस्तके बाजूला ठेवून जेवण करून येतो असं श्री. पॉयस यांना सांगितले. तोपर्यंत त्यांना माझे बिल बनवायला वेळ मिळणार होता. मी समोरच्या एका हॉटेलमध्ये शिरलो. चांगली भूक लागली असल्याने जेवणाची थाळी घेतली व पोटभर जेवलो. मी परत येईस्तोवर माझे बिल श्री. पॉयस यांनी बनवून ठेवले होते. मी चेक दिल्यावर ते म्हणाले की चेक पास झाला की मग डोंबिवलीतल्या किशोर ट्रान्सफोर्टने सर्व पुस्तके पाठवून देतो. पुस्तकं भरपूर होती त्यामुळे पुस्तकांची दोन मोठी बंडले झाली होती. व्यवहार पुर्ण करून मी डोंबिवलीला निघालो.

नवीन पुस्तकांच्या खरेदीमुळं सभासद संख्याही वाढत होती. पुस्तकं खरेदी करताना मी कधी पुस्तकांच्या किंमतीचा विचार करत नसे. एखादे पुस्तक आपल्या वाचनालयात हवं असेल तर ते मी कुठूनही मिळवण्याचा प्रयत्न करायचो. त्यासाठी धडपड करायचो. माझ्या पुस्तकांच्या खरेदीची खबर पुस्तक विक्रेत्यांकडे पोहचायला सुरुवात झाली आणि मग विक्रेते स्वत:च वाचनालयात येऊ लागले. वाचनालयाच्या वाढत्या प्रसिद्धीमुळे इंग्रजी, मराठी पुस्तकं दारात यायला सुरुवात झाली. मात्र मासिकं खरेदीसाठी मला मुंबईला जावं लागत असे. मुंबईला पुस्तक बाजारात जाऊन मासिकं खरेदी करणे हे माझं आवडत काम होतं. कारण त्यामुळे मला पुस्तक बाजारातून नविन व विविध पुस्तकांबद्दल माहितीही मिळायची आणि म्हणूनच मी न चुकता स्वतः मासिकं खरेदीसाठी मुंबईला जात असे….